وسواس فکری چیست؟
وسواس فکری _ عملی، یک اختلال اضطرابی است که مشخصه آن افکار تکراری و ناخواسته (وسواس فکری) و یا رفتارهای تکراری با تشریفات فراوان (وسواس عملی) است.
وسواس فکری
در وسواس فکری افکار یا تصاویری که به طور مداوم به ذهن می آیند و فرد احساس می کند که خارج از کنترل او هستند. آنها را مزاحم و ناخواسته می داند و از نظر او بی معنی هستند. این افکار احساسات ناخوشایندی نظیر ترس، شک و تردید و انزجار به وجود می آورند.
اختلال وسواس فکری رایج:
- آلودگی
- مواد زاید بدنی (مثل ادرار و مدفوع)
- میکروب/بیماری
- آلاینده های محیطی
- مواد شوینده خانگی
- کثافت
- از دست دادن کنترل
- ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران
- ترس از تصاویر خشونت آمیز و وحشتناک درون ذهن
- ترس از فحاشی و توهین کردن
- ترس از دزدیدن اشیا
- کمال گرایی
- دل مشغولی با دقیق بودن
- دل مشغولی در مورد احتیاج به دانستن و به خاطر داشتن
- ترس از فراموش کردن اطلاعات مهم
- عدم توانایی در تصمیم گیری برای اینکه چیزی را دور بریزند یا نه
- ترس از دست دادن اشیا
- زیان و ضرر
- ترس از مسئول بودن در رابطه با اتفاقات مهم
- ترس از آسیب رساندن به دیگران به دلیل عدم توجه و مراقبت کافی
- افکار جنسی ناخواسته
- داشتن تصاویر ذهنی یا افکار ممنوع و منحرف
- افکار وسواسی راجع به هم جنس گرایی
- افکار وسواسی جنسی راجع به بچه ها یا محارم
- افکار جنسی راجع به رفتارهای جنسی پرخاشگرانه نسبت به دیگران
- افکار وسواسی مذهبی
- دل مشغولی در مورد تخطی از حکم خدا یا کفرگویی
- نگرانی مفرط راجع به درست یا غلط بودن کارها یا مسایل اخلاقی
اگر دنبال متخصص در زمینه شناسایی و درمان انواع وسواس می گردید به مرکز روانشناسی اکسیر مراجعه کنید. مرکز روانشناسی اکسیر تمام خدمات خود را به صورت حضوری و غیر حضوری به شما عزیزان ارائه می دهد.
وسواس های عملی
رفتارها یا افکار تکراری که فرد برای خنثی کردن وسواس های فکری به کار می گیرد. افراد مبتلا به این اختلال می دانند که این تنها یک راه حل مقدماتی برای حل مشکلاتشان است. وسواس های عملی زمان بر هستند و در فعالیتهای فرد تداخل ایجاد می کنند.
وسواس های عملی رایج:
- شست و شو و تمیزی (مثل شست و شوی مداوم دستان، حمام طولانی و تمیز کردن وسایل خانه).
- وارسی (مثل وارسی مداوم شیر گاز).
- تکرار کردن (مثل تکرار مداوم کارهای روزمره).
- اعمال ذهنی اجباری (مثل عبادت فراوان و ذکر گویی برای پیشگیری از آسیب، شمارش در زمان انجام کارها تا زمانی که به یک عدد خوش یمن برسد).
دلایل ابتلا به وسواس فکری عملی
اگرچه دلیل قطعی دچار شدن افراد به وسواس فکری _ عملی، مثل بسیاری از بیماری های روانپزشکی دیگر، ناشناخته مانده است، اما این عوامل در ابتلاء فرد به اختلال وسواسی-اجباری موثرند:
۱. اختلال در ارتباط سالم میان بخش های جلویی مغز و بخش های عمقی تر آن به خاطر بدکارکردی انتقال دهنده عصبی “سروتونین” در مغز.
۲. زمینه های ژنتیکی ابتلا به وسواس و سایر اختلالهای اضطرابی در والدین و فامیل درجه یک.
۳. وقایع اضطرابی عمده و مشکلات استرس زای هر روزه در زندگی فرد، که موجب بروز این بیماری در افرادی می شود که پیش از این زمینه ی زیستی ابتلا به وسواس را داشته اند.
سیر بیماری وسواس فکری
نسبت مبتلایان مرد و زن در وسواس فکری و عملی یکسان است. به طور متوسط علایم در آقایان در سن ۱۹ سالگی و در خانم ها در ۲۲ سالگی شروع می شود. شروع علایم در ۵۰ درصد موارد به طور ناگهانی است. سیر بیماری مزمن است، گرچه گاهی نوسانی و بدون تغییر نیز می تواند باشد.
درمان وسواس
در درمان بیماران مبتلا به این اختلال معمولا از رفتار درمانی و دارو درمانی توام با هم استفاده می شود. در روان درمانی این بیماران از روش های مواجهه و جلوگیری از پاسخ استفاده می شود. مطالعات نشان داده است که روان درمانی یا دارو درمانی در ۷۰ درصد موارد موفقیت آمیز بوده است. اما روان درمانی نرخ عود کمتری نسبت به دارو درمانی دارد.
تجربیات علمی نشان می دهد که یکی از این درمان ها و یا ترکیبی از آنها بهترین راهکار برای کنترل این اختلال و بهبودی مبتلایان به وسواس فکری _ عملی هستند:
- دارودرمانی: توسط روانپزشک متخصص
- رفتاردرمانی: شامل تکنیکهای مواجهه و عرضه ی محرکهای برانگیزاننده ی وسواس به بیمار و جلوگیری از پاسخ، توسط روانشناس متبحر
- درمانهای رفتاری-شناختی: با کار توامان بر روی رفتارهای فرد و باورهای غلط او، توسط روانشناس متبحر
مرکز روانشناسی اکسیر خدمات روانشناختی خود را به افرادی که تحت پوشش بیمه بانک های طرف قرارداد اکسیر هستند رایگان ارائه می دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
وسواس فکی عملی در کودکان چیست؟
وسواس فکری عملی در کودکان چیست؟ دوری باطل در یک اختلال! اختلالی که مختص دوران بزرگسالی نبوده و کودکان را حتی قبل از یک سالگی (به شکل گریه‌های مداوم) درگیر می‌کند. این اختلال به لحاظ دسته‌بندی در طبقه اختلالات اضطرابی قرار دارد. کودک به خاطر اضطرابش دست به اعمالی می‌زند ولی با ادامه یافتن این رفتارها، دوباره اضطرابش بالا می‌رود و این دور باطل ادامه می‌یابد.
وسواس فکری عملی در کودکان به صورت رفتارهای آیینی مثل ساختن یک برج و خراب کردن آن و دوباره ساختن و دوباره خراب کردن یا بازی کردن با یک قسمت خاص از پتو و خوابیدن تحت شرایطی خاص دیده می‌شود. همه این رفتارها برای آن است که اضطراب کودک پایین بیاید. گاه رفتارهای آیینی در سال بعد از بین می‌رود اما گاه این اختلال ادامه یافته و رفتارهای آیینی و افکار وسواسی تغییر ماهیت می‌دهند.
وسواس فکری عملی کودکان
وسواس فکری عملی اختلالی است که پایه نوروبیولوژیک دارد؛ یعنی مغز روی فکر و عملکرد کودکان تأثیر می‌گذارد و مشخص می‌کند که کودک در شرایطی خاص چگونه فکر کند. این اختلال همراه با اجبار و فکری مزاحم است و معمولاً روزی یک بار رخ می‌دهد. افکار وسواسی افکار، تکانه‌ها و تصاویر مزاحم و غیرارادی هستند که منجر به نگرانی، ترس و ناراحتی‌های غیرقابل تحمل می‌شوند.
از این رو افراد برای غلبه بر وسواس، رفتارهای متفاوتی از خود بروز می‌دهند تا اضطراب ناشی از وسواسشان کم شود. آنها با بروز رفتارهای آیینی اضطرابشان را کم می‌کنند. مثلاً مدام دست‌هایشان را می‌شویند یا قفل درها را چک می‌کنند. برخی رفتارهای آیینی قابل مشاهده هستند؛ مثل شستن دست‌ها. اما برخی رفتارها غیرقابل مشاهده است. مثلاً او به طور مداوم دعا یا یک وِرد را می‌خواند که از اتفاقات احتمالی در آینده پیشگیری کرده و اضطرابش را کاهش دهد اما همه این کاهش اضطراب‌ها موقتی است.
وسواس فکری عملی در کودکان درمان قطعی ندارد اما کودکان در فرآیند درمان یاد می‌گیرند همان طور که با آلرژی و دیابت یا بیماری‌های مزمن مبارزه می‌کنند، نشانه‌های وسواس خود را نیز کنترل کنند.
نشانه‌های وسواس فکری عملی در کودکان
کودکان مبتلا به وسواس، افکار بدی به ذهنشان می‌رسد. همین باعث نگرانی و اضطرابشان شده و به طور مداوم درباره آن صحبت می‌کنند. مثلاً کودک از ترس اینکه کسی در رابشکند و وارد خانه شده و همه اعضای خانواده را از بین ببرد، مدام قفل درها و پنجره‌ها را چک کرده یا موقع خواب والدینش را مجبور به چک کردن قفل درها، آن هم در چند مرحله می‌کند.
از دیگر افکار وسواسی معمول، ترس از میکروب‌ها است که به وسیله شستن مداوم دست‌ها ادامه می‌یابد و این کار وقت زیادی را از کودک می‌گیرد.بنابراین ترس از آسیب، میکروب‌ها، شستن و چک کردن نشانه‌های معمول وسواس در کودکان است.
وسواس می‌تواند به راه‌های بی‌شماری بروز کند. اختلالهای دیگری نیز ممکن است با وسواس همراه شوند؛ مثل اختلالهای اضطراب، افسردگی، دوقطبی، بیش‌فعالی همراه با نقص توجه، اختلالات خوردن، اختلالات طیف اوتیسم و اختلالات تیک/ سندرم تورت.
بدین لحاظ چندین اختلال که همراه با وسواس می‌شوند و شبیه وسواس هستند نیز می‌بایست توسط متخصصان سلامت روان درمان شوند، شامل اختلال بدشکلی بدنی، اختلال احتکار کردن، اختلال کندن مو، اختلال کندن پوست، جویدن ناخن، کندن پوست لب و حالت نشخوار مداوم.
اختلال وسواسی کندن مو
افراد مبتلا به این اختلال یک میل اجباری برای کندن موی خودشان دارند. طوری که این موضوع باعث می شود قسمتی از سرشان کم مو یا طاس شود. این کم مویی یا طاسی نیز رنج، ناراحتی و فشار روانی را برای این افراد به دنبال دارد. کسانی که دچار این اختلال هستند در زندگی روزمره، عملکرد اجتماعی و شغلی دچار مشکل می‌شوند و زندگی آنها را مختل می کند.
اختلال مو کندن در نوزادان نیز دیده شده است اما معمولا در سال‌های نخست رشد از بین می‌رود. آغاز اختلال مو کندن در بیشتر موارد هم‌زمان با بلوغ یا بعد از آن است. اختلال مو کندن تریکوتیلومانیا نیز نامیده می‌شود که از سه کلمه یونانی ساخته شده است. تریکو (مو) + تیل (کشیدن) + مانیا (دیوانگی، جنون). تریکوتیلومانیا معمولا با سایر اختلالات روانی همراه است، مخصوصا با اختلال افسردگی عمده و اختلال پوست کندن.
معیارهای DSM 5 برای اختلال مو کندن
A. موکنی مکرر که به بی مویی منجر می‌شود.
B. اقدامات مکرر برای کاهش دادن یا متوقف کردن موکنی.
C. موکنی موجب ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه‌های مهم دیگر عملکرد می‌شود.
D. موکنی یا بی مویی ناشی از بیماری جسمانی دیگر نیست (مثل بیماری پوستی).
E. موکنی با نشانه‌های اختلال روانی دیگر (مثل اقداماتی برای بهبود بخشیدن به عیب خیالی در ظاهر، در اختلال بدشکلی بدن) بهتر توجیه نمی‌شود.
شیوع اختلال مو کندن
در کل جمعیت، برآورد شیوع ۱۲ ماهه برای اختلال موکنی در بزرگسالان و نوجوانان ۱ تا ۲ درصد است. زنان بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می‌شوند که نسبت آن ۱۰:۱ است. در بین کودکان مبتلا به اختلال موکنی، پسرها و دخترها به طور برابری این اختلال را نشان می‌دهند.
اختلال مو کندن به یک یا دو جا محدود می‌شود اما ممکن است چندین جای بدن را شامل شود. در بیشتر موارد فرد موی سر خود را می‌کند. فراوانی‌های بعدی به ترتیب عبارتند از: ابرو، مژه، صورت، دست و پاها، موهای شرمگاه، زیر بغل، ریش و سینه. کودکان فقط موی سر خود را می‌کنند. افراد مبتلا به این اختلال، هر بار یک مو را می‌کنند و این اپیزود هر بار ممکن است چند ساعت ادامه یابند. ممکن است مو کندن برای مدتی متوقف شود.
بعضی افراد مبتلا به اختلال مو کندن، مشکل خود را پنهان می‌کنند. آنها کلاه می‌گذارند روسری می‌بندند، کلاه گیس می‌گذارند. لباس‌های آستین بلند می‌پوشند. مژه‌ی مصنوعی می‌گذارند و یا ابروهای خود را با مداد پر می‌کنند.
علل اختلال مو کندن
اضطراب، افسردگی و اختلال وسواسی اجباری در افراد مبتلا به اختلال مو کندن زیاد مشاهده می‌شود. کندن مو با اختلال PTSD نیز همپوشانی دارد و استرس نیز می‌تواند عامل برخی از موارد مو کندن باشد. برخی از روان‌شناسان بر این باورند که کندن مو مانند یک تقویت کننده‌ی مثبت عمل می‌کند. به ویژه به این دلیل که فرد، پس از تجربه‌ی یک تنش یا عصبیت با کندن موی خود احساس آرامش می‌کند.
برخی روان‌شناسان، که رویکرد عصب شناختی دارند اختلال مو کندن را گونه‌ای از اختلال عادتی (Habit Disorder) می‌دانند. آنها می‌گویند که گره‌های پایه (عقده‌های قاعده‌ای) در ایجاد عادت‌ها نقش دارند و لب‌های پیشانی در سرکوب یا بازداری چنین عاداتی نقش ایفا می کنند.
درمان اختلال مو کندن
روان درمانی
درمان بر اساس سن انجام می شود. در کودکان مدرسه‌ای، این اختلال با ادامه‌ی رشد برطرف می شود. بهترین شیوه‌ی درمان اختلال مو کندن، آموزش معکوس سازی عادت (HRT – Habit Reversal Trainingg) است. در این نوع رواندرمانی، روان‌شناسان به فرد یاد می‌دهند تا میل شدید به مو کندن را بشناسد و این میل را به جای دیگری معطوف کند. روان درمانی شناختی رفتاری (CBT)، بایوفیدبک، هیپنوتیزم نیز می‌توانند از شدت فراوانی سمپتوم‌ها بکاهند.
جهت درمان اختلال وسواس و اختلال مو کندن در فرزند خود باید به متخصص مجرب در این زمینه مراجعه نمایید. در این زمینه می توانید از متخصصین روانشناس کودک مرکز روانشناسی اکسیر کمک بگیرید.
دارو درمانی
درمان با کلومیپرامین و داروهای سه حلقه‌ای، نشانه داده اند که می‌تواند مفید باشند. فلوکستین و دیگر SSRI ها نیز تا اندازه‌ای سودمند هستند اما عوارض جانبی نیز به همراه دارند.
درمان وسواس فکری عملی در کودکان
در حالی که درمان قطعی وسواس فکری عملی در کودکان وجود نداد، درمان شناختی ـ رفتاری می‌تواند تا حدودی کودک را از علائم و نشانه‌های وسواس خلاص کند. البته برخی اوقات این درمان با دارودرمانی همراه می‌شود. بنابراین متخصصان روانشناسی و نیز متخصصان آموزش والدین می‌توانند به شما یاری رسانند که چگونه اختلال را کنترل کرده و با آن کنار بیایید.
دارودرمانی هم نقش مهمی در کنترل وسواس بازی می‌کند. به‌خصوص وقتی کودک همراه با وسواس به اختلال دیگری مثل افسردگی مبتلا می‌شود، پزشک حتماً دارو تجویز می‌کند. گاه دارودرمانی می‌تواند رواندرمانی را سرعت ببخشد. چون بسیاری از این داروها اضطراب کودکان را هنگام رواندرمانی پایین می‌آورند و عملکرد مغزی او را بالا می‌برند. البته داروها می‌بایست صرفاً توسط پزشک متخصص تجویز شده و از مصرف خودسرانه آنها بپرهیزید.
کمک والدین در جهت درمان
درست است که وسواس درمان قطعی ندارد اما والدین در این زمینه کمک‌های زیادی می‌توانند به کودکشان کنند و آنها می‌بایست برخی از خط مشی‌ها را به کار گرفته تا کودکشان راحت‌تر با این مشکلات کنار آمده و بر نشانه‌های وسواس غلبه کند. در اینجا ما به چند خط مشی برای والدین اشاره می‌کنیم:
- کودکتان را موجودی وسواسی نپندارید. او کودکی است که مبتلا به اختلال وسواس است و این برچسب را مدام بر کارهایش نچسبانید.
- شما تنها نیستید و کودکان دیگری نیز به این اختلال مبتلا هستند. می‌توانید از خانواده‌های آنها راهنمایی بگیرید.
- آرام باشید! با کودکتان رفتاری آرام و محبت‌آمیز داشته باشید. واکنش به رفتارهای وسواسی کودک تنها منجر به وخیم تر شدن اوضاع و بیشتر شدن استرس او می‌شود.
- همیشه به روش آرام، واضح و مثبت با او صحبت کنید.
- هیچ وقت کودکتان را با هیچ کودک دیگری مقایسه نکنید.
- کودکتان را تشویق کنید تا بیشترین انرژی‌اش را برای فعالیتهای لذت‌بخش صرف کند. مثل: ورزش، گوش دادن به موسیقی و…
- خودتان نیز بیشتر به فعالیتهای لذت‌بخش مشغول شوید تا اینکه بر روی رفتارهای وسواس‌گونه کودکتان متمرکز شوید.
- لازم است که رفتارهای آیینی و نشانه‌های وسواس را بشناسید اما این آگاهی را زمینه‌ای برای مشغله ذهنی خود نسازید به طوری که بسیاری از رفتارهای طبیعی کودک را هم رفتاری وسواسی بپندارید.
- با دوستان و فامیل و همکاران مثل قبل ارتباط داشته باشید و روابط اجتماعی او را کم‌رنگ نکنید.
- هیچ وقت رفتارهای کودکتان را مورد قضاوت قرار ندهید.
- هیچ وقت برای کودکتان تصمیم نگیرید مگر آنکه او نتواند انتخاب درستی کند. سعی کنید با دادن حق انتخاب به او اعتماد به نفسش را بالا ببرید.
نکاتی دیگر
- هیچ وقت به کودکتان فشار نیاورید که افکار وسواسی و رفتارهای آیینی‌اش را کنار بگذارد. این کار تنها اضطراب او را بالا می‌برد و نشانه‌های اضطراب را شدت می‌بخشد. تنها با مشورت متخصص به او راهکار بدهید.
- مشکلات را قدم به قدم حل کنید. انعطاف‌پذیر باشید. تنها در یک زمان به روی یک تکلیف کار کنید.
- مسؤولان مدرسه را از بیماری کودکتان آگاه کنید. فوایدی در گفتن به پرسنل مدرسه وجود دارد. به علاوه، به یاد داشته باشید که ممکن است معلم‌ها اطلاعات کمی درباره وسواس فکری عملی در کودکان داشته باشند. بنابراین شما نقش کلیدی در آگاه‌سازی مدرسه دارید. شما می‌توانید برخی منابع مثل کتاب، مجلات و… درباره وسواس را به مدرسه و معلم کودکتان بدهید تا درباره وسواس اطلاعات به دست آورند.
ثبت ديدگاه