زمان مطالعه مطلب : ۱۱ دقیقه
تعاریف مختلفی از شخصیت ارائه شده است که هر یک بر وجهی از شخصیت تأکید کرده‌اند. هیلگارد شخصیت را «الگوهای رفتار و شیوه‌های تفکر که نحوه سازگاری شخص را با محیط تعیین میکند» تعریف کرده است در حالی که برخی دیگر «شخصیت» را به ویژگیهای «پایدار فرد» نسبت داده و آن را بصورت «مجموعه ویژگی هایی که با ثبات و پایداری داشتن مشخص هستند و باعث پیش بینی رفتار فرد میشوند» تعریف میکنند. شخصیت (Personality) از ریشه لاتین (Persona) که به معنی «نقاب و ماسک» است گرفته شده است و اشاره به ماسک و نقابی دارد که بازیگران یونان و روم قدیم بر چهره می‌گذاشتند و این تعبیر تلویحا به این موضوع اشاره دارد که «شخصیت هر فرد ماسکی است که او بر چهره خود می‌زند تا وجه تمایز (تفاوت) او از دیگران باشد». شخصیت به همه خصلتها و ویژگیهایی اطلاق میشود که معرف رفتار یک شخص است، از جمله میتوان این خصلت ها را شامل اندیشه ، احساسات ، ادراک شخص از خود ، وجهه نظرها ، طرز فکر و بسیاری عادات دانست. اصطلاح ویژگی شخصیتی به جنبه خاصی از کل شخصیت آدمی اطلاق میشود.
نظری اجمالی به تعاریف شخصیت، نشان میدهد که تمام معانی شخصیت را نمی‌توان در یک نظریه خاص یافت. برای مثال کارل راجرز شخصیت را یک خویشتن سازمان یافته دایمی می‌دانست که محور تمام تجربه‌های وجودی بود. یا گوردن آلپورت شخصیت را مجموعه عوامل درونی که تمام فعالیتهای فردی را جهت میدهد تلقی کرده است. واتسن شخصیت را مجموعه سازمان یافته‌ای از عادات می‌پنداشت و زیگموند فروید، عقیده داشت که شخصیت از نهاد(ID)، خود(Ego) و فراخود(Super ego) ساخته شده است.
تاریخچه مطالعه روانشناسی شخصیت
کوشش دانشمندان برای توصیف و طبقه‌بندی منش آدمی را میتوان در یونان باستان ردیابی کرد. در عهد باستان، تفاوت افراد را از نظر خلق و مزاج به غلبه یکی از مزاج‌های چهارگانه (خون، صفرای سیاه، بلغم و صفرای زرد) نسبت می‌دادند و بر این اساس، افراد را به چهار سنخ یا تیپ شخصیتی: دموی مزاج، سوداوی مزاج (مالیخولیایی)، بلغمی مزاج و صفراوی مزاج طبقه‌بندی می‌کردند. بدین ترتیب، ضمن اینکه افراد به سنخ‌های مختلف شخصیتی طبقه‌بندی می‌شدند علت تفاوتهای فردی نیز توجیه می‌شد. این نظریه تا قرن ۱۹ همچنان دوام یافت.
نظریه‌های شخصیت، طی دوران شکل‌گیری خود مانند هر پدیده دیگری تحت تاثیر عوامل مختلف تاریخی قرار گرفته‌اند. از آن میان، چهار عامل نقش موثری داشته‌اند که عبارتند از: پیشرفت طب بالینی اروپا، روشهای روان‌سنجی، روانشناسی رفتارگرایی و روانشناسی گشتالت. علاوه بر این عوامل تاریخی، عوامل معاصر موجود نیز در روانشناسی شخصیت تاثیر گذاشته‌اند. از جمله این عوامل میتوان از پیدایش یا تکامل رشته‌هایی مانند روانشناسی میان‌فرهنگی، فرایندهای شناختی، روانشناسی در پهنه زندگی(تمام مدت عمر) و انگیزش نام برد.
روانشناسان شخصیت برای مطالعه و تحقیق، از چهار نوع داده استفاده میکنند که عبارتند از: داده‌های مربوط به سوابق زندگی فرد، داده‌های جمع‌آوری شده توسط مشاهده‌گر، داده‌های حاصل از آزمون‌ها و داده‌های حاصل از گزارش‌های شخصی. هر یک از روانشناسان، نوعی از این داده‌ها را ترجیح میدهند. اما همه آنها در مورد فایده بالقوه هر یک از انواع چهارگانه داده‌ها تردیدی ندارند.
شخصیت
عدهء كمی از مردم را می بینیم كه از وضع خود كاملا راضی اند، بیشتر افراد معتقدند كه از ویژگیهای مرموزیكه برای موفقیت اجتماعی لازم اند، برخوردار نیستند. در بین این ویژه گیهای مطلوب صفتی است كه آن را معمولا ((شخصیت)) مینامند.در نظر روانشناسان، معنای كلمهء شخصیت فراتر از صفت جذابیت است كه ما را وادار میكند در مورد دارندهء آن بگوییم كه (( فردی با شخصیت است.))
شخصیت یك فرد از تمام صفات او تشكیل یافته است.
انواع صفت: ثابت قدمی، عجله، معاشرتی بودن، میهن دوستی، مانند صفات دیگر كه علاقهء انسان را بیان میكند مثل: زیبایی شناسی، ورزش دوستی و غیره. از جملهء صفات مهم خُلق و خو را میتوان نام گرفت. این صفات شامل ویژه گیهای مثل : خوش بینی و بد بینی، زودرنجی و تُرشرویی، تحریك پذیری و ملایمت است.
در مورد صفات شخصیتی
در باره صفات شخصیتی، دو بُعد از شخصیت را روانشناسان مد نظر میگیرند كه یكی، ( برون گرایی ٍExtraversion ) و دیگری ( درون گرایی Intraversion) می باشد. از سالهاست كه هیچ بُعدی از شخصیت به اندازهء بُعدیكه به وسیلهء این دو كلمه بیان می شود، جلب توجه نكرده است.
روانشناس مشهور آلمانی بنام كارل گوستاف یونگ ( Carl Gustav Jung) برون گرایی و درون گرایی را چنین تعریف می كند:
برون گرا، شخصی است كه بیشتر به اشیا و اشخاص جهان بیرون علاقمند است، و درون گرا، شخصی است كه بیشتر به افكار و احساسات خود علاقه دارد. برون گرا در زمان حال زندگی می كند، به دارایی و موفقیت خود ارزش قایل است، ولی درون گرا در آینده زندگی می كند و به ملاكها و عقاید خود ارج می نهد. برون گرا به جهان محسوس و قابل لمس علاقمند است، در حالیكه درون گرا به نیروهای زیر بنایی و قوا نین طبیعت علاقه دارد. برون گرا اهل عمل است، دارای عقل متعارف و درون گرا اهل تخیل و ادراك شهودی است. برون گرا مایل به عمل است و به آسانی تصمیم میگیرد، در حالیكه درون گرا تحلیل و طرح را ترجیح میدهد و پیش از تصمیم گیری تردید نشان می دهد.
اما روانشناسان عینی گرا به این معتقدند كه برون گرایی و درون گرایی بطور واقعی بیان كنندهء یك صفت نیست، بلكه سه صفت را معیار قرار می دهند:
۱ ـ میل به تفكر در برابر میل به عمل
۲ ـ میل به تنهایی در برابر میل به جامعه
۳ ـ آماده گی برای استقبال از خطر در برابر راضی بودن به وضع موجود
خلاصه، شخصیت عبارت است از تركیب پیچیده ای از نیرو های درونی كه شیوه ای را قالب ریزی میكند تا فرد به آن شیوهء آن نوع شخص بودن را كه هست، ادامه بدهد.
شخصیت، نظام آرزو ها و مقاصدی است كه شیوهء شخصی فرد را در مورد سازگاری با محیط خود تشكیل میدهد. انگیزه ها، كلید هایی هستند كه در را به روی شناخت كاملتر ساخت و كار كرد شخصیت و همچنین رشد خلق و خوی هیجانی باز می كنند. شخصیت، فكتور هایی هستند كه در رفتار و خاطر انسان رول بازی میكنند و تا دیر زمان باقی می مانند.
به میان آمدن شخصیت
عوامل ژنیتكی و وراثت و تعلیم و تربیت ماحول و اجتماعی كه انسان در آن بزرگ می شود، رول مهم و بارز را در بوجود آمدن شخصیت او بازی می كنند. بعضی خواص و صفت های شخصیت در جریان انكشاف قابل تغیر می باشند.
شخصیت از دیدگاه فروید
فروید روانشناس معروف معتقد بود كه طفولیت و تجربه هایی كه انسان در طفولیت انجام می دهد بالای شخصیت او رول مهم را بازی می كنند و اثر می گذارند. مراحلی را كه اطفال می بایست در طفولیت به شكل سالم طی نمایند و این عمل صورت نمی گیرد، مثلا : فعالیت های (اورال) بازی های كودكانه ای كه در آن اطفال اشیا را به دهن می برند و یا با سینه و پستان مادر بازی می كنند و همچنان فعالیت های ( انال ) كه آشنایی با بدن ودانستن رفع حاجت وآمیزش با محیط زیست است، واز این قبیل مسایل. فروید می گوید كه اگر این فعالیت ها در دوران كودكی بشكل درست عملی نشوند، انسان در بزرگسالی دچار مشكلاتی می شود كه بالای شخصیت او اثر می گذارد. از دیدگاه فروید دوره ی طفولیت بسیار مهم است.
دید روانشناسی مدرن علمی امروز
روانشناسی مدرن علمی امروز معتقد است كه شخصیت عوامل ژنیتیكی دارد و تربیت خانوادگی و جامعه رول مهم را در ساختن شخصیت بازی می كند.
پسوشوتیراپی ( Psychotherapie)
در مورد تغیر شخصیت و اوصاف آن رول دارد، اما صد در صد صدق نمی كند.
در قسمت تیراپی عمل چنین است كه در ابتدا شخص تمام سرگذشت های دورهء طفولیت را با اتفاقات آن به روانشناس حكایت می كند. روانشناس از خلال صحبت ها و حكایات شخص تمام نكات مهم و عمده را كه این شخص در دورهء كودكی از دست داده است و فقدان این نكات بالای شخصیت شخص اثر گذاشته، یادداشت كرده مطابق آن به تداوی و تیراپی میپردازد.
نظر مكتب های دیگر روانشناسی
روانشناسی مدرن امروزی به این نظر است كه هرگاه در شخصیت نواقصی كشف می شود، بجای اینكه به دورهء طفولیت مراجعه شود باید همان نكته زیر تداوی و تیراپی قرار بگیرد. بطور مثال شخصی از یك حیوان ترس دارد. در این صورت اول عكس این حیوان را برای شخص نشان داده، در مورد آن چند كلمه راجع به خصوصیات آن حرف زده می شود، بعدا در صورت امكان مرده ی همان حیوان را برایش نشان می دهند تا این شخص با خاطر آرام كه حیوان مرده است، او را از نزدیك تماشاه كند، بعدا زنده همان حیوان را در داخل یك شیشه گذاشته جلو روی شخص قرار می دهند و در قدم بعدی حیوان را از شیشه خارج ساخته نزدیك شخص می گذارند و با ا لاخره تا اینكه این حیوان را روی دست این شخص می گذارند و به این شكل ترس او را از بین می برند.
یك روانشناس خوب از خلال صحبت با شخص طرف بخوبی درك میكند كه چه كمبودیها در شخصیت طرف مقابل وجود دارد.
شكل گیری شخصیت جوان
دوره نوجوانى و جوانى، مرحله اى حساس از شكل گیرى شخصیت انسان است كه شناخت ویژگیهاى آن و توجه به عواملى كه در شكل دادن به ساختار شخصیتى جوان نقش اساسى دارد از نیازهاى مقدماتى ولى ضرورى جوانان و اولیاء تربیت و مربیان پرورشى به شمار مى رود. ضرورت این امرتجربه اى است ملموس و مشهود براى همه آنانى كه با عنایت به این مهم، دوره جوانى را سپرى كرده و به مراحل بعدى رسیده اند. چه اینكه در رهنمودهاى دینى نیز با اهتمام ویژه اى به این مرحله نگریسته شده و تلاش شده است اذهان متوجه اهمیت آن گردد. پر واضح است كه شكل گیرى ساختار شخصیت آدمى از نخستین روزهاى زندگى و حتى پیش از آن آغاز مى شود و این امر تا آخرین لحظات حیات ادامه مى یابد اما سال هاى نخستین زندگى به ویژه دوره نوجوانى و جوانى كه علاوه بر ویژگی هاى روحى و جسمى این دوره، گام نهادن در جامعه و قرار گرفتن در روابط و مناسبات اجتماعى نیز به صورتى بسیار شاخص در ساختار روحى و شخصیتى و منش انسانى فرد تاثیر مى گذارد را نمى توان به امید سال هاى بعد رها كرد. جوان با احساس شخصیت مستقل همزمان با حضور در جامعه و شكل دادن به روابط اجتماعى خود، مرحل هاى بسیار حساس از حیات انسانى خویش را تجربه مى كند و آغاز این تجربه اگر با آموزش ها و آگاهی هاى لازم و واقع بینى وخرد ورزى كافى همراه نباشد آفت ها و خطر هایى را در پى دارد كه چه بسا مسیر زندگى او را كاملا دگرگون مى سازد و تجربه هاى تلخى را بر جاى مى گذارد. مسؤولیت دست اندركاران آموزشى و اولیاء تربیتى نسبت به مقطع سنین جوانى بسیار سنگین، حساس و باظرافت است. این مسؤولیت را تنها مى توان با آمیزه اى از جامع نگرى، حسن تدبیر، بردبارى، دلسوزى، آگاهى كافى، و همفكرى به انجام رساند. هر گونه شتاب زدگى، یكسویه نگرى، افراط، سهل انگارى و برخوردهاى ناشیانه مى تواند آثار نامطلوب و گاه جبران ناپذیرى را بر جاى گذارد.
شناخت نقاط عطف در زندگى و شخصیت و ساختار روحى جوان، نیازها، عوامل تاثیرگذار، موانع بازدارنده، و آگاهى از شاخص هاى رشد و كمال در جوان و نوجوان، ضرورتى است كه هم جوانان در شكل دهى شخصیت خویش، سخت نیازمند آنند و هم اولیاء و مربیان تربیتى و آموزشى و نیز مراكز و محافلى كه مساله جوان در حوزه مسؤولیت آنان می گنجد.
ویژگی های شخصیتی درونگرا
۱- علاقه مند به احساسات و افكار خودشان. نیاز به داشتن قلمرو شخصی. كـم حرف، ساكت و متفكر.
۲- دوستان زیادی ندارد. در ارتباط برقرار كردن با افراد جدید مشـكل دارد. عـلاقـه مـند به سكوت و تمركز. از دید و بازدید های غیر منتظره و ناگهانی بیزار است.
۳- كارایی وی در تنهایی بیشتر است. بـزرگترین وحشت وی آن اسـت كـه در یـك جــمع شلوغ قرار گیرید. ترس از آنكه فردیت خود را از دست بدهد. از فـعالـیتهای انفرادی انرژی می گیرد.
۴- در بیـن انـبـوه مـردم بودن آنها را خسته می كنـد. بـیشتـر از دسـت كـرده خـودشـان خشمگین میگردند تا دیگران. معمولا كمرو هستند.. دركشان مشكل است. اهـل ایــده و عقاید نو.
۵- شـخصیتی مـتمایز در خلوت خود و در حضور دیگران دارند. مشـتـاق و احسـاسـاتـی می باشند. معمولا احساساتشان را بیان نمیكنند. درر جـمع نا آشنا ساكت اما در جمع دوستان خود راحت می بـاشنـد. تـمركزشان قوی است. برای تصمیم گیری به زمان نیاز دارند. پیش از حرف زدن می اندیشند.
۶- از در میان گذاشتن اطلاعات شخصی خود با دیگران ممانعت میكند. مایل به رویكــرد آهسته اما دقیق می بـاشد. بـا مشـاهـده درس میی آموزد (عـبــرت از دیگران) و پس از آموختن روش زندگی، زندگی خود را آغاز می كند.
۷- ۲۵ الی ۴۰ درصد از جمعیت را تشكیل می دهند.
این خصوصیات هیچ ارتباطی با کمرویی درونگرایان ندارد ممــكن است آنها خیلی هم با اعتماد بنفس باشند. %۶۵ نوابغ را درونگرایانن تشكیل می دهند.
افراد را از لـحاظ آنكه چگونه اطلاعات كسب می كنند به دو گروه حسگر و الهام گر می توان تقسیم كرد:
حس گرها
تــمركز بر دنـیـای فـیــزیكی، با حواس پنجگانه خود زندگی می كنـنـد، شـواهــد عینی و محسوس را می بینند، علاقـــمند به آن چه كه هست، واقع بین، عملگرا، درك جزئیات، تنها بدیهیات و مشهودات را می بیند، در زمان حال زندگی می كند، نیاز به دانستن حقایق و شواهـد دارد، سـاده و مــحافظـه كار و سنتگرا، لذات فیزیكی را بیشتر دوست دارد، بـا اعتماد بنفس، جای جنگل درختان را می بیند، معمولا بانكدار، پلیس، ورزشكار، جراح و خلبانان جزو این گروه می باشند. علاقه مند به درك جزئیات.
الهام گرها
تمركز بر جهان معنوی و ذهنی، از حس ششم، ندای درون و حدس و گـمـان اسـتـفـاده می كنند، انتزاعی، علاقــمند به آنچه كه می تواند وجود داشته باشد، آرمان گرا، خیالباف، علاقه مند به درك مفاهیم و كلیات، ماوراء امور را می نـگرد، از قیاس، استعاره و تشبیه استفاده می كند، بیشتر در گذشته و آینده سیر می كـند، تئوریسین و متفكر، اصـیل و پیچیده، علاقمند بـه چیزهای جدید و غیر متعارف،شكاك. هنرمندان، دانشمند، شاعران و فیلسوفان جزو این گروه میباشند. جای درختان جنگل را میبیند.
اكـنـون مـی تـوان افـراد را از لــحـاظ شـیوه تصـمیـم گـیـریشان بـه دو گروه انـدیشـه ورز و احساسی تقسیم بندی كرد:
اندیشه ورزان
به واقعیت ارزش می نهد، در تصمیم گیری از منطق استفاده میـكند، علاقمند به اهداف و ایده ها، متوجه استدلال غلط دیگران می شود،، پیروی از ذهن عقلگرا، صـادق در بیان افكارشان، نسبت به دیگران سختگیر، رفتارشان با دیگران عدالت آمیز است، معمولا به آنها برچسب سنگدل و بی احساس میزنند، حرفهای دیگران را بدل نمی گیرند، عینـی، منتقد، جو رسمی و مبتنی بر منطق را ترجیح می دهنـد، بــی احساس، ارزیابی دیگران برمبنای قوه دركشان می باشد، مهندسان، دانشمندان و مدیران جزو این گروه می باشند.
احساسی ها
ارزش نهادن به هارمونی، در تصـمـیم گـیری خـود از احسـاسـات فـردی خـود اسـتـفـاده می كنند، هنگامی كه دیگران احتیاج به كمك و پشتیبانی دارند متوجه آن می گـردنــد، با قلب رئوف و احساساتی خود زندگی می كنند، معـمولا حقیقت را پنهان می كند تا شخص مقابل خود را آزرده خاطر نكنند، مهربان با دیگران، رحیم و بـخشـنــده نسبت به دیگران، به آنها برچسب احساساتی و ضعیف و سست می زنند، حرفهای دیگران را بدل می گیرنـد، ذهنی، همدل و دلسوز، جو دوستانه و گرم را ترجیح می دهـنـد، نـازك نارنجی، ارزیابی دیـگران بر مبنای اخلاقیات، علاقمند به دیگران و احساساتشان. پـرستـاران، مـعـلـمـان، هنرمندان و كشیش ها در این گروه قرار دارند.
حال مـی توان افراد را از لحاظ آنكه زندگی خود را چگونه می گذرانند و نحوه نگرش آنها به زندگی به دو گروه انتخابگر وسبك باران تقسیمم بندی كرد:
انتخابگران
مصمم، سریع تصمیم می گیرند، زندگی را استوار و قابل كنترل می كـنـنـد، پروژه ها را به سادگی به اتمام می رسـانـد، سـازمـان یـافـته و منظم، جدی، قابل پیشب ینی، از زمان بندی ها و جداول زمانی بعنوان راهنما سود می برد، از امور غیر مترقبـه بــیزار می باشد، سخت كوش، تـمایـل دارد كـارها را هر چه زودتر بـه پـایـان بـرسـانـد، وظیـفـه شـنــاس و مسئولیت پذیر است، می تواند خیلی كوته فكر نیز باشد.
سبكباران
پیش از تصمیم گیری ابتدا به شرایط خو گرفته و اطلاعات گرداوری می كـنـد، زنـدگــی را انعطاف پذیر و بدون تنش سپری می كند، ترجیح می دهد پــروژه را آغاز كند اما معمولا آن را به اتمام نمی رساند، در هم ریخته و بی نظم، بی خیال، هر كـاری پیـش بیاید انجام میدهد، با فراغت خاطر كامل كارها را به انجام میرساند، از اتـفاقات غافلگیر كننده و غیر منتظره لذت میبرد، دمدمی مزاج است، پشت گوش انداز، بیش از حد روشنفكر اسـت، بی مسئولیت و وظیفه نشناس، غیر قابل پیش بینی، از قـوانـیـن بـیزار و خواهان آزادی است.
ویژگی های شخصیتی برونگرا
۱- علاقه مند به وقایع پیرامون خود.
۲- رو راست و معمولا پر حرف.
۳- عقیده خود را با عقاید دیگران مقایسه می كند.
۴- اهل عمل و پیشقدمی در كارها.
۵- به سهولت دوستان جدیدی یافته و یا با یك گروه خود را وفق می دهد.
۶- افكار خود را بیان می كند.
۷- علاقه مند به افراد جدید.
۸- بزرگترین وحشت وی آن است كه نكند پس از یك فاجعه هولناك آخرین بازمانده بشـر روی زمین باشد (ترس از قطع ارتباط با دنیایی خارج و مردم.) تنهایی برای وی بسیار آزار دهنده میباشد.
۹- از تعامل و ارتباط برقرار كردن با دیگران انرژی می گیرند.
۱۰- خوش مشرب بوده اما زیاد احساساتی نیستند.
۱۱- ریسك پذیرند، سریع تصمیم می گـیـرند، اجتماعی هستند، درك آنها آسان است، شخصیت آنها در خلوت و حضور دیگران یكسان است،، معاشرتی هستند.
۱۲- پس از آنكه حرف خود را زدند به گفته خود می اندیشند. علاقه مند به كار گروهی. نقل هر مجلس می بـاشنـد. موسیقی با صدای بلندد و فعالیتهای هیجان انگیز را بیشتر دوست دارند.
۱۳- رنگهای روشن را بیشتر دوست دارند. بیشتر از اعمال دیگران خشمگین می گردند تا خودشان. اطلاعات شخصی خود را به سادگی با دیگران قسمت می كـنند. رویكرد سریع الوصول را بیشتر ترجیح می دهـنـد. تنها از روی تجارب زندگی خود درس می گیرند و نه عبرت گرفتن از دیگران.
۱۴- ۵۷ الی ۶۰ درصد از جمعیت را تشكیل میدهند.
الـبته خصوصیات فوق هیچ ارتباطی با اعتماد نفس داشتن فرد برونگرا ندارد یك برونگرا ممكن است اعتماد بنفس پایینی داشته باشد.
