پرورش خلاقیت کودکان
پرورش خلاقیت کودکان معمولاً از ابتدای سنین کودکی آغاز می‌شود و جنبه‌های اجتماعی، ذهنی و فیزیکی را در کودکان بهبود می‌بخشد. کودکان امروز، قرنی را تجربه می‌کنند که در آن باید تفکری انتقادی و خلاق داشته باشند چراکه رشد و پیشرفت آینده هر کشوری نیازمند پرورش کودکانی کنجکاو، خلاق و برانگیخته است.
خلاقیت کودکان پیش از دبستان شامل تمرین و ساختن چیزهای جدید، نو و بدیع است. خلاقیت یعنی توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدید، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب‌ها، فکر کردن به شیوه‌ای متفاوت، ابداع چیزهای جدید، استفاده از چیزهای نامربوط و تبدیل آن به شکل‌های جدید.
خلاقیت یک فرآیند، فعالیت یا تولید ذهنی است. یکی از اقدامات ابتدایی برای پرورش خلاقیت ، فراهم کردن امکانات لازم برای رشد ذهنی و کسب تجربه و اطلاعات در سنین مختلف است. با افرایش رشد حرکتی، کودک به تدریج مفاهیم ذهنی بیشتری را کشف می‌کند. به منظور فراهم کردن زمینه برای رشد ذهنی و گسترش تجربه‌های مفید برای کودک، باید به پرورش حواس و فراهم کردن محیطی مناسب برای اکتشافات کودک توجه کنیم. از سنین دو سالگی به بعد که کودک حرکت و جنب و جوش زیادی دارد، می‌توان محیط خانه را به گونه‌ای فراهم کرد تا موجب رشد و پرورش خلاقیت کودکان شود. فعالیت‌های مناسب و مفید مانند لمس کردن، بازی با انواع اشیاء و اسباب‌بازی‌ها و روی هم گذاشتن، هل دادن، کشیدن، چیدن، ساختن و… است که با وسایلی مانند قطعات چوب، پارچه، کاغذ و روزنامه، قوطی، خمیر، گل رس، شن و ماسه و… انجام می‌شود.
بین سنین ۲ تا ۵ سالگی، کودک از طریق بازی‌های نمادین و تقلیدی، از بزرگسالان تقلید می‌کند و در این بازی‌های تقلیدی ابتکار و خلاقیت به خرج می‌دهد. از طرفی تخیل و خلاقیت در کودکان به شدت در بازی ریشه دارد، چراکه بازی انعطاف‌پذیری و مهارت‌های حل مسأله را که از ویژگی‌های تفکر خلاق است، تقویت می‌کند. لازم به ذکر است که والدین کودکان خلاق در رفتار خود هماهنگی بیشتری نشان می‌دهند و کودکان خود را آن‌گونه که هستند، قبول دارند. آنها را به کنجکاوی درباره اشیاء و امور تشویق می‌کنند و کودکان خود را در انتخاب موضوعات مورد علاقه آزاد می‌گذارند. این والدین کودکان خود را مستقل بار آورده و در ایجاد اعتماد به نفس، آنان را یاری می‌دهند. به هنگام شکست به جای سرزنش، آنان را با آغوش باز می‌پذیرند. اما چه زمانی خلاقیت در کودکان از بین می‌رود؟ در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که باعث محدود شدن یا از بین بردن خلاقیت در کودکان می‌شود:
- قرار دادن قوانین خشک و دست و پاگیر در خانه
- تأکید افراطی بر جنسیت، هوش و حافظه کودک
- مقایسه کودکان با هم و ایجاد رقابت میان کودکان
- عدم آشنایی والدین با مفهوم خلاقیت و سرزنش تخیل در کودک
- تحمیل نقش بزرگسال به کودک و عدم وجود شادی و نشاط در محیط خانه
- انتقاد مکرر از رفتارهای کودک
- عدم شناسایی علائق و استعدادهای درونی کودک
مقاله مرتبط: موانع شکوفایی خلاقیت در کودکان
توصیه‌هایی به والدین در جهت پرورش خلاقیت کودکان
شما والدین عزیز از طریق درگیر شدن در فعالیت‌های خلاق کودک، در رشد و پرورش خلاقیت کودکان سهیم باشید. خانواده باید فرصت‌های لازم را برای سؤال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهد. زمینه رشد و پرورش خلاقیت زمانی فراهم می‌شود که به کودکان آزادی لازم داده شود و به آنان به عنوان یک فرد، احترام بگذارند. محیط خانه باید طوری فراهم شود که در آن فعالیت و تحرک، بازی و شادی زیادی وجود داشته باشد. به جای تأکید بر قوانین خاص، بر ارزش‌های اخلاقی در خانه تأکید کنید.
مقاله مرتبط: آموزش خلاقیت و افزایش خلاقیت در کودکان دبستانی
پرورش خلاقیت کودکان
- به کودک آزادی تحرک، کنجکاوی و کنکاش در محیط را بدهید. کودک باید آزادانه به مشاهده، تجربه و آزمایش بپردازد.
- امکانات و وسایل لازم برای کارهای خلاقانه را در اختیار کودک قرار دهید؛ وسایلی همچون انواع ابزارهای نقاشی و ابزارهایی برای ساختن مانند لگوها و قطعات چوبی و پلاستیکی. لازم نیست حتماً از اسباب بازی‌های گرانقیمت استفاده کنید. می‌توانید از تکه‌های پارچه، چسب، کاغذ رنگی، مقوا یا حتی دانه‌های حبوبات، یک گلدان کوچک و کمی خاک و مقداری دانه و بذر برای کاشتن، انواع بطری‌های آب و سایر وسایل بلااستفاده برای رشد خلاقیت در کودکتان بهره ببرید.
- هرگز کودک را تحقیر و سرزنش نکنید، بلکه همه ایده‌های خلاق او را تشویق کنید.
- از تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودک بپرهیزید (مثلاً اینکه دختر ماشین‌بازی نمی‌کند، پسر عروسک‌بازی نمی‌کند یا پسر که گریه نمی‌کند و…).
- برای کودکان کتاب بخوانید و با آنها به بازی و فعالیت بپردازید. لازم است گاهی با کودکتان چیزی بسازید و در ساختن چیزهای مختلف او را یاری کنید ولی ایده خود را به او تحمل نکنید.
- در برابر تجربه‌ها و اشتباهات کودک صبوری کرده و او را تشویق به کسب تجربه‌های جدید کنید.
- از آنجایی که سؤال پرسیدن نقش مهمی در گسترش درک و خلاقیت کودک دارد، لذا توصیه می‌شود با صبر و حوصله به تک‌تک سؤالات کودک توجه کرده و پاسخ دهید. بهتر است مستقیم پاسخ کودک را ندهید بلکه او را برای رسیدن به پاسخ یاری کنید. مثلاً وقتی کودک شما از چگونگی بارش باران سؤال می‌پرسد، می‌توانید با یک کتری و تولید بخار نحوه بارش باران را عملاً به او نشان دهید یا اینکه فیلم آموزشی یا انیمیشنی در مورد بارش باران در اختیار او قرار دهید.
- توجه داشته باشید استعداد تنها بخشی کوچک از خلاقیت است و تمرین، نظم‌بخشی و پرورش آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. هر چه محیط زندگی کودک از تنوع بیشتری برخوردار باشد، امکان رشد خلاقیت در او بیشتر است.
- به یاد داشته باشید که اسباب‌بازی صرفاً وسیله‌ای برای بازی، اکتشاف و رشد ذهنی کودک است، پس هرگز کودک را به خاطر خراب و باز کردن اسباب‌بازی‌ها تنبیه یا سرزنش نکنید، چراکه کودک از این طریق در حال کشف دنیای پیرامون خود است. اسباب‌بازی‌هایی را برای کودک خریداری کنید که قابل بستن، باز کردن و سرهم کردن باشد.
- با کودک خود مهربان و شوخ‌طبع باشید.
ثبت ديدگاه