خلاقیت در کودکان

رشد خلاقیت در کودکان دوره ابتدایی از اهمیت زیادی برخوردار است. خلاقیت یعنی به‌کارگیری توانایی‌­های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید که برخی نیز آن را به ترکیب ایده‌­ها یا ایجاد پیوستگی بین ایده‌ها تعبیر کرده‌اند. می‌­توان گفت کودکان قبل از ورود به مدرسه ذهنی فعال و بسیار انعطاف‌پذیر دارند اما متأسفانه با ورود به مدرسه شور و نشاط و خلاقیت پیشین خود را به کناری نهاده و با قوانین و قواعد خشک مدارس همسو می‌­شوند.

مدرسه و خلاقیت در کودکان

تورنس، نظریه‌پرداز بزرگ خلاقیت اشاره می‌­کند که از ده سالگی منحنی خلاقیت در کودکان دچار افت و کاهش می‌­شود. او اشاره می‌کند که مدارس گاه از بین‌برنده خلاقیت هستند. با این اوصاف او اعتقاد دارد که خلاقیت را می‌توان آموزش داد و بیان می­‌کند: «من در ۱۵ سال تجربه مطالعه و آموزش تفکر خلاق و کار با کودکان، شواهدی یافته‌ام که نشان می­‌دهد خلاقیت را می‌ توان آموزش داد.»

پژوهش­‌های پارنز نیز نشان داد که کودکانی که تحت آموزش خلاقیت قرار گرفته­‌اند، کمیت و کیفیت کارشان نسبت به قبل از آموزش، پیشرفت بسیاری نشان می­‌دهد.

یکی از ابعاد مهم خلاقیت، تخیل و تصویرسازی ذهنی است. می‌توان گفت که خلاقیت در حقیقت شکلی از تخیل کنترل‌شده است که به نوعی ابداع و نوآوری منجر می‌­شود. بنابراین یکی از روش‌های رشد و پرورش خلاقیت، تقویت و پرورش نیروی تخیل و تصور ذهنی است.

پرورش خلاقیت در کودکان

یکی از بهترین راه‌ها در جهت افزایش و گسترش قوای ذهنی کودکان، هنر و کارهای هنری و دستی است. محققان تأکید دارند که هنر اثر بسیاری بر رشد و پرورش کودکان دارد و آموزش هنر سبب هماهنگی در رشد کودک در جنبه‌­های مختلف می­‌شود. هنر به عنوان نماد خلاقیت خود انواع گوناگونی دارد؛ از هنرهای تجسمی گرفته تا موسیقی، فیلم­سازی و….

نقاشی

در این میان نقاشی به عنوان یکی از انواع معمول و متداول هنر، از جمله مهم‌ترین ابزارهای رشد خلاقیت در کودکان است. چراکه کودکان در اولین تجربه خود از به دست گرفتن قلم، آن را تجربه می­‌کنند. آنها ابتدا با کشیدن خطوط به تدریج کشیدن اشکال و احجام را یاد می­‌گیرند. کودکان با نقاشی کشیدن درک خود از دنیای اطرافشان را بازنمایی می­‌کنند. لازم است دانش‌­آموزان زمانی را در طول روز به کارهای هنری و خلاقانه اختصاص دهند.

تورنس معتقد است اگر والدین و مربیان کودکان را در شرایطی قرار دهند که در زمان نقاشی کشیدن مجبور به حل مسأله یا ارائه ایده‌های تازه و جدید شوند، می‌­توان آنها را به گونه­‌ای خلاق­‌تر تربیت کرد. کودکان در نقاشی از قوه تخیل و حافظه خود بسیار استفاده می­‌کنند. نقاشی کودکان باید آزاد و به دور از کلیشه‌ها و موضوعات تکراری باشد.

بهبود خلاقیت در کودکان

بازی

بازی نیز از جمله راه‌های رشد خلاقیت در کودکان است. بازی انعطاف‌پذیری و مهارت­‌های حل مسأله لازم برای خلاق بودن را در کودکان تقویت کرده و پرورش می­‌دهد. روحیه بازی کردن به خلاقیت و تخیل پر و بال می­‌دهد. بازی کردن نیروهای ذهنی و روانی را برای رسیدن به موفقیت فعال می‌کند و می­‌تواند منجر به کسب موفقیت در مدرسه نیز بشود.

از دیگر روش­‌های رشد خلاقیت ، مطالعه و خواندن خلاقانه، نوشتن خلاقانه، استفاده از تخیل و ایده­‌پردازی آزاد است. از طرفی آموزش فن‌آوری­‌ها نیز مقوله جدیدی است که در سال‌های اخیر در زمینه آموزش خلاقیت در کودکان مطرح شده است. لذا در این عصر لازم است فن‌آوری در خدمت آموزش و پرورش و رشد خلاقیت قرار گیرد. برای تربیت کودکان خلاق، باید به علایق و انگیزه‌های آنان توجه داشت و با توجه به رونق بازی­‌های رایانه­‌ای، از بازی‌های رایانه‌ای خلاق بهره برد.


مقاله مرتبط: بازی های ایفای نقش و رشد خلاقیت کودک

مقاله مرتبط: تقویت خلاقیت با بازی درمانی گروهی


روش‌­هایی برای رشد خلاقیت در کودکان دبستانی

  • خواندن و نوشتن خلاقانه کودکان: به طور مثال ایجاد و نوشتن یک داستان از روی جلد و عنوان کتاب، نوشتن داستانی جدید با قهرمانان داستان فعلی، تهیه یک روزنامه دیواری، تکمیل یک داستان ناتمام، نوشتن فعالیت­‌ها و خاطرات روزانه، نوشتن مطالب درسی به صورت داستان، نوشتن آرزوها و….
  • انجام کارهای علمی ـ تحقیقاتی توسط کودکان: لازم است برای پرورش خلاقیت در کودکان دبستانی روحیه جستجوگری، کنجکاوی و عمیق دیدن را در آنان برانگیزیم. مثلاً از کودک خود بخواهید تحقیقی از انواع گیاهان موجود در پارک انجام دهد یا موشکی کاغذی بسازد که بیشتر روی هوا بماند. بهتر است به کودکان بیاموزید که تنها به مطالب کتاب­‌های درسی اکتفا نکرده و در مورد مطالب درسی خود به مطالعه، تحقیق و کاوش بپردازند.
  • درخواست یک نقاشی یا یک اثر هنری خلاق از کودک: از کودک خود بخواهید با هر آنچه در اختیار دارد، اثری خلاقانه خلق کند؛ اثری که تا به حال وجود نداشته است. مثلاً از او بخواهید یک تابلوی هنری با سبزی‌ها و گیاهان موجود در باغچه، سنگ‌ها یا هسته­‌های میوه یا با انواع وسایل نقاشی خود تهیه کند. لازم است که در صورت امکان دیواری را در منزل به کارهای هنری و خلاقانه کودک خود اختصاص دهید. هرگز نباید به کودکان الگو یا مدلی برای نقاشی ارائه داد. باید به کودکان کمک کنیم تا تصویرهای ذهنی جالب و تازه­‌ای متناسب با درک ذهنی خود بکشند و هر گونه که دوست ­دارند، رنگ بزنند.
  • تهیه و ساخت اشیای مختلف با استفاده از اشیای دورریختنی و بلااستفاده مانند بطری­‌های نوشابه، قطعات چوب و فلز، ظروف یک‌بار مصرف، پارچه، مقواهای رنگی، کاموا، شن و ماسه، خمیر و….
  • طراحی یک بازی خلاقانه: می­‌توانید از کودک بخواهید یک بازی خلاقانه طراحی کند و قوانینی برای آن ایجاد کند یا از او بخواهید پازل یا یک بازی فکری بسازد.
  • درخواست یک کار هنری با استفاده از فن‌­آوری‌های جدید: مثلاً تهیه یک کارت‌پستال در محیط برنامه‌­های هنری آنلاین، طراحی و نقاشی در کامپیوتر، طراحی و تهیه یک کتاب و…

مرکز روانشناسی اکسیر شهرک غرب