فرزندپروری و سبک های آن

تعریف فرزندپروری

فرزندپروری، به شیوه غالب بر تربیت فرزندان از سوی والدین اشاره دارد و بر چگونگی رشد و تکوین شخصیت کودکان تاثیر به سزایی دارد. دو تعریف فرزندپروری عبارتند از:

انواع تلاش های معمول والدین برای کنترل و جامعه پذیر ساختن فرزندان.
فعالیت پیچیده ای است که شامل رفتارهای خاصی می گردد که بطور منفرد یا در مجموع بر پیامدهای رفتاری کودکان تأثیر می گذارد.

عناصر اصلی فرزندپروری عبارتند از:

پاسخگویی والدین: میزانی که والدین عامدانه فردیت، خودگردانی، ابراز وجود را در فرزند خود پرورش می دهند و بطور هماهنگ، حمایت کننده و تأیید کننده به خواسته ها و نیازهای خاص فرزندان پاسخ می دهند .
بازخواست کنندگی والدین: تقاضای والدین از فرزندان مبنی بر هماهنگ ساختن با کل خانواده بواسطه نیازهای رشدی شان، نظارت، جدی تر نظم و تمایل به برخورد با فرزندی که نافرمانی می کند.

والدین اغماض کننده

در این سبک، والدین مهرورز و پذیرا هستند ولی متوقع نیستند، کنترل کمی بر رفتار فرزندان خود اعمال می کنند و به آنها اجازه می دهند در هر سنی که باشند خودشان تصمیم گیری کنند، حتی وقتی که هنوز قادر به انجام آن نیستند. خانواده این والدین نسبتاً آشفته است. فعالیت خانواده، نامنظم و اعمال مقررات، اهمال کارانه است. والدین سهل انگار در عین آنکه به ظاهر نسبت به کودکان خود حساس هستند، اما توقع چندانی از آنها ندارند. این والدین بسیار بندرت به فرزندان خود اطلاعات صحیح یا توضیحات دقیق ارائه می‌دهند. آنها از روش‌های احساس گناه و انحراف استفاده می‌کنند. این والدین همچنین در بیشتر موارد در مواجهه با بهانه‌جویی و شکایت کودک، سر تسلیم فرود می‌آورند. این والدین به ندرت به فرزندان انضباط می دهند با فرزندان ارتباط برقرار می کنند، و معمولاً بجای یک والد جایگاه یک دوست را دارند.

خصوصیات والدین اغماض کننده

والدین آسان گیر یا عدم هدایت گر.
بیشتر پاسخگو هستند تا بازخواست کننده.
آنان غیر سنتی و با مدارا بوده و خواستار رفتار کامل نیستند.
خودگردانی را تا حد زیادی جایز دانسته و از برخورد اجتناب می کنند.
در رفتار والدین اغماض گر نظارت و کنترل کمتری به چشم می خورد.
معتقدند فرزندان بایستی خود بیاموزند که چطور از طریق کسب تجربه درست رفتار کنند.
از راهنمایی کردن و حتی جهت دادن به فرزندان خود طفره می روند.
وقت چندانی صرف انضباط نمی کنند.

بیشتر این والدین دو دسته هستند:

والدین دموکراتیک (گرچه با مدارا هستند ولی بیشتر وظیفه شناس، متعهد و تسلیم کودک هستند) و والدین غیر هدایت گر

خصوصیات فرزندان والدین اغماض کننده

معمولاً رشد نیافته تر بوده در پذیرش مسئولیت رفتارشان با مشکل مواجه اند.
در مستقل عمل کردن مشکل دارند.
با نظارت بر رفتارشان نیز مشکل دارند.
فرزندان این دسته از والدین الگوهایی در اختیار ندارند که با کمک آنها رفتار مسئولانه از خود نشان دهند.

والدین مستبد یا دیکتاتور

این روش از نظر پذیرش و روابط نزدیک پایین، از نظر کنترل اجباری بالا و از نظر استقلال دادن پایین است. والدین مستبد، سرد و طرد کننده هستند. نمایش قدرت والدین اولین عاملی است که این شیوه را از دیگر شیوه ها متمایز می‌سازد. در این سبک فرزندان چنین بار آورده می شوند که از قوانین سختگیرانه ایی که بوسیله والدین بوجود می آید پیروی کنند. نتیجه شکست در پیروی از چنین قوانینی معمولاً تنبیه و اعمال زور است و برای کنترل کودکان خود از شیوه‌های ایجاد ترس استفاده می‌کنند. والدین مستبد معمولاً نمی توانند دلیلی که پشت این قوانین است را توضیح دهند. اگر از آنها خواسته شود که علت را توضیح دهند ممکن است به سادگی پاسخ دهند “چونکه من این چنین گفتم”. این والدین خواسته های زیادی دارند اما در قبال فرزندانشان پاسخ دهنده نیستند. این والدین انتظار دارند فرمان های آنها بدون چون و چرا اطاعت شود. والدین درشیوه‌ استبدادی کمترین مهرورزی و محبت را از خود نشان می‌دهند.

خصوصیات والدین مستبد یا دیکتاتور

عمدتاً بازخواست کننده اند و هدایت گر اما غیر پاسخگو.
آنان اطاعت گرا و سلطه طلب بوده و انتظار دارند دستوراتشان بی چون و چرا اطاعت شود.
این گونه والدین محیط ساختارمند و قانونمندی را که در آن مقررات به وضوح تعیین شده را ایجاد می کنند.
این گونه والدین در تلاش برای ارزیابی، کنترل و شکل دادن به رفتار و گرایشات فرزندان بر اساس ملاک های سنتی شان هستند.
بر اطاعت از قدرت تأکید دارند، طرفدار روش مجازات بوده و علاقه ای به مذاکره با فرزندان ندارند.

بیشتر این والدین دو دسته هستند:

والدین غیر مستبد هدایت گر که هدایت گرند اما در بکار بردن قدرت شان مستبد و زورگو نیستند. و والدین مستبد هدایت گر که بیشتر زورگو هستند.

فرزندان والدین مستبد

معمولاً فاقد مهارت های اجتماعی لازم نسبت به سایر بچه ها هستند و غالباً از ارتباط اجتماعی پرهیز می کنند و کمتر در این زمینه پیش قدم می شوند.
آنان اغلب فاقد کنجکاوی خلاقانه و خودانگیخته اند.
برای تصمیم گیری درست راجع به یک موضوع نیاز به یک مرجع بیرونی دارند.
فرزندان پسر نسبت به دختر مشکلات بیشتری در این گونه خانواده ها از خود نشان می دهند و تمایل بیشتر به ابراز خشم و اعتراض نسبت به مواضع قدرت دارند.

والدین بی مسئولیت و بی تفاوت

در این روش، پذیرش و روابط پایین، کنترل کم و بی تفاوتی کلی نسبت به استقلال دادن وجود دارد. این والدین اغلب از لحاظ هیجانی جدا و افسرده هستند و وقت و انرژی کمی برای فرزندان صرف می کنند. در حالی که این والدین نیازهای پایه ای فرزندان را برآورده می کنند اما عموماً از زندگی فرزندانشان گسسته هستند. در موارد افراطی حتی ممکن است فرزندان خود را طرد یا در رفع نیازهای آنها اهمال کند.

خصوصیات والدین بی مسئولیت و بی تفاوت

هم در بازخواست کنندگی و هم پاسخگو بودن در سطح پایینی قرار دارند.
در بسیاری موارد این سبک والدگری می تواند در برگیرنده والدین اهمال گر و والدین طرد کننده اهمال گر باشد.
اکثر والدین این سبکدر ردیف والدین عادی قرار می گیرند.
این والدین نه توقعی از فرزندان دارند و نه عشق و محبت و پاسخگویی به نیازهای آنان دارند.

خصوصیات فرزندان والدین بی مسئولیت و بی تفاوت

کمترین میزان سازگاری را در مقایسه با هر سه گروه نوجوانان خانواده های مورد بحث دارند.
از نظر پیشرفت تحصیلی،ارتباطات اجتماعی،مشکلات رفتاری و سطح غمگینی درونی شده بر اساس مطالعات انجام شده بدترین وضع را داشته اند.

والدین مقتدر

این روش موفق ترین روش فرزندپروری است که پذیرش و روابط نزدیک، روش های کنترل سازگارانه و استقلال دادن مناسب را شامل می شود. والدین مقتدر، صمیمی و دلسوز و نسبت به نیازهای کودک حساس هستند. آنها قاطع هستند اما دخالت گر و محدود کننده نیستند. شیوه های انضباطی آنها بجای تنبیهی بودن حمایت کننده است. این والدین قوانین و رهنمودهایی پی ریزی می کنند که فرزندان آنها چنان بار می آیند که از آنها پیروی کنند و اغلب برای مطیع‌ سازی از استدلال و منطق بهره می‌جویند و به منظور توافق با کودک با او گفت‌وگو می‌کنند. از رفتارهای نامطلوب نمی‌ترسند و تاب مقاومت در برابر عصبانیت کودک را دارند و به تلاش‌های کودک در جهت جلب حمایت و توجه پاسخ می‌دهند و از تقویت‌های مثبت بیشتری استفاده می‌کنند. این والدین در بعد محبت نیز عملکرد خوبی دارند و در ابراز محبت و علاقه و مهربانی دریغ نمی‌ورزند. آنها حقوق ویژه خود را به عنوان یک بزرگسال می‌شناسند و به علایق فردی و ویژگی‌های خاص کودک خود نیز آگاهی دارند. در کل این والدین در عین گرم و صمیمی بودن با فرزند خود، کنترل کننده و مقتدر هستند. این شیوه به فرزندان کمک می‌کند تا با هنجارهای اجتماعی بهتر سازگار شوند.

خصوصیات والدین مقتدر

این والدین هم بازخواست کننده اند و هم پاسخگو.
آنها در مورد معیارهای رفتار فرزندانشان به وضوح آگاهی و تذکر می دهند.
آنها طالب حق بوده اما زورگو و انحصار طلب نیستند.
شیوه انضباط شان حمایت کننده است تا اینکه تنبیهی باشد.
آنان می خواهند فرزندانشان به همان اندازه که به لحاظ اجتماعی مسئول،خودگردان و همکاری جو هستند با جرأت نیز باشند.
آنان معتقدند اگرچه والدین از درک، دانش و مهارت بیشتری برخوردارند،اما فرزندان نیز محق اند.
به تنبیه بدنی اعتقاد ندارند، به اطاعت در آوردن را یک حسن نمی دانند.
نظارت خود را از طریق توضیح مقررات و تصمیمات و استدلال برای فرزندان اعمال می کنند.
آنان معیارهای مشخصی برای فرزندان در نظر می گیرند.
فرزندان را به فردیت و استقلال تشویق می کنند.
آمادگی پذیرش نقطه نظرات فرزندان حتی اگر بر خلاف میل شان باشد، را دارند.

خصوصیات فرزندان والدین مقتدر

فرزندان والدین قاطع گرایش بیشتری به خوداتکایی و خویشتنداری داشته و خواستار کشف و جستجو هستند.
نسبت به سایر گروه ها بیشتر متقاعد می شوند، یعنی نسبت به معیارهای مشخص در مورد چرایی پاداش و تنبیه آن توجیه شده و پذیرش شان نسبت به مقررات اجتماعی بیشتر است.
دختران نسبت به پسران مستقل تر و پسران از لحاظ اجتماعی مسئولیت پذیرند.

تفاوت فرزندپروری مستبدانه و مقتدرانه

یک تفاوت کلیدی بین والدگری استبدادی و مقتدرانه به بعد کنترل روانشناختی مربوط می شود. کنترل روانشناختی به تلاش برای کنترل رشد هیجانی و روانشناختی کودک، از طریق اعمالی هم چون شرمنده ساختن، محروم ساختن از محبت صورت می گیرد.

هم والدین مقتدر و هم مستبد تقاضای زیادی از فرزندان دارند و انتظار دارند فرزندانشان درست رفتار کرده و از مقررات اطاعت کنند. اما والدین مستبد انتظار دارند فرزندانشان، ارزش ها، اهداف و قضاوت هایشان را بدون چون و چرا بپذیرند. در مقابل والدین قاطع بده بستان بیشتری با فرزندانشان داشته و از توضیح و تفسیر بیشتری استفاده می کنند. اگر چه والدین مستبد و مقتدر هر دو در سطح کنترل رفتاری بالایی قرار می گیرند والدین مقتدر تمایل کمتری به کنترل روانشناختی دارند،در حالی که والدین مستبد تمایل بیشتری به آن نشان می دهند.