ساختمان چشم

صلبیه، قرنیه و زلالیه:

سفیدی چشم که همان صلبیه است، غشایی بسیار محکم به ضخامت حدود یک میلی متر است. در اطراف چشم، صلبیه قرار دارد که غشایی سفید رنگ است؛ اما در جلوی چشم، این غشا تبدیل به غشایی شفاف و بی رنگ، به نام قرنیه می شود. برخلاف صلبیه که نور را از خود عبور نمی دهد، نور به راحتی از قرنیه می گذرد. قطر قرنیه حدود ۱۳ میلی متر است.

از آنجا که جریان خون در عبور نور از قرنیه مشکل ایجاد می کند، قرنیه اکسیژن و مواد مغذی لازم خود را به گونه ای دیگر تامین می کند. این مواد از طریق مایعی که بسیار شبیه مایع مغزی ــ نخاعی موجود در دستگاه عصبی است، تامین می شود.

این مایع در پشت قرنیه جمع شده است. از آنجا که این مایع بی رنگ است و هیچ مانعی در راه عبور نور ایجاد نمی کند، آن را مایع زلالیه نامیده اند. قرنیه نسبت به لمس، بسیار حساس است و هر گونه جسم خارجی که با آن برخورد کند، واکنش های شدید چشم، مثل پلک زدن و اشک ریختن را در پی خواهد داشت.

عنبیه:

وقتی به چشم کسی نگاه می کنید، اولین چیزی که توجه شما را به خود جلب می کند، رنگ آن است. این غشای مشکی یا رنگی که گرداگرد روزنه چشم را گرفته است، عنبیه نام دارد. وظیفه عنبیه کنترل مقدار نور ورودی به چشم است. عنبیه های تیره، مثل قهوه ای و مشکی، بهتر از عنبیه های روشن، از چشم، در مقابل نور شدید محافظت می کنند.

مردمک:

روزنه ای که عنبیه دور تا دور آن را فرا گرفته است، مردمک نام دارد. اندازه مردمک تحت کنترل بازتاب است. وقتی که نور شدید است، ممکن است قطر مردمک به ۲ میلی متر برسد؛ در حالی که در نور ضعیف، قطر آن به حدود ۸ میلی متر، یعنی ۴ برابر می رسد. در سنین کهولت، توانایی گشاد شدن مردمک کاهش می یابد. بسته شدن عنبیه و تنگ شدن مردمک در نور زیاد و باز شدن عنبیه و گشاد شدن مردمک در نور کم اتفاق می افتد.

اندازه مردمک علاوه بر میزان نور، تحت تاثیر رویدادهای دیگری است که بر دستگاه عصبی خود مختار اثر می گذارند. هیجان، ترس و تمایلات جنسی، اندازه مردمک را تحت تاثیر قرار می دهند.

عدسی:

عدسی جسم کروی و شفافی است که درست پشت عنبیه و مردمک قرار دارد. البته عدسی کاملا بی رنگ نیست و کمی مایل به زرد است. قطر آن حدود ۹ میلی متر و ضخامت آن حدود ۴ میلی متر است. عدسی قادر است شکل خود را تغییر دهد و می تواند خود را با اشیاء دور و نزدیک تطبیق دهد و تصویر آن ها را بر شبکیه متمرکز کند.

به این فرایند انطباق گویند. سن یک عامل مهم در توانایی انطباق عدسی با اشیاء دور و نزدیک است. توانایی انطباق، در ابتدای تولد شکل نگرفته است. عدسی چشم نوزاد، تا یک ماهگی تنها بر اشیایی می تواند متمرکز شود، که تقریبا در ۱۹ سانتی متری او باشند.

وقتی که یک فرد مسن تر می شود، عدسی رشد زیادی کرده است، ضخیم تر شده و تغییر پذیری آن کاهش می یابد؛ به گونه ای که قدرت انطباق در ۷۰ سالگی، تقریبا به صفر می رسد. این حالت را پیر چشمی می نامند.

زجاجیه:

در حالی که مایع زلالیه در جلو عدسی واقع شده است، مایع زجاجیه بین عدسی و شبکیه قرار دارد. زجاجیه مایع ژله مانند و شفافی است که کره چشم را حفظ می کند.

مشیمیه:

بین صلبیه که بیرونی ترین لایه چشم است و شبکیه که درونی ترین لایه چشم است، لایه ای قرار دارد که مشیمیه نامیده می شود. این لایه، تیره رنگ است وکار آن جذب نوری است که جذب گیرنده های نوری شبکیه نشده است و اجازه نمی دهد این نور به سایر قسمت های شبکیه منعکس شود.

شبکیه:

شبکیه ساختاری پیچیده و مرکب از ۱۰ لایه است. تصویر اشیاء در نهایت، روی این پرده عصبی می افتد.

لایه های شبکیه:

  – یاخته های میله ای:

یاخته های بلند، نازک و استوانه ای شکل هستند. وظیفه این یاخته ها، ادراک نور در روشنایی اندک است که البته فقط محدود به دید سیاه و سفید است.

  – یاخته های مخروطی:

یاخته های کوتاه تر و پهن تر هستند. وظیفه این یاخته ها، ادراک نور در روشنایی بیشتر ( برای ادراک رنگ).

  – یاخته های دو قطبی

  – یاخته های افقی و آماکرین:

وظیفه هماهنگی و ارتباطات گیرنده های نور و یاخته های دو قطبی و گرهی را بر عهده دارند.

منبع: روانشناسی احساس و ادراک
مولف: محمود پناهی شهری

تهیه شده در مجله سلامت روان اکسیر