شوخ طبعی که به عنوان یکی از مفاهیم پر کاربرد در روانشناسی به شمار می رود، ریشه در متون علمی گذشته دارد. ریشه شوخ‌طبعی (Humor) از کلمه لاتین Humere به معنای «جاری کردن» و «رطوبت داشتن» آمده است.
خلط های چهارگانه بدن
فلاسفه و اندیشمندان، معتقدند که شوخ طبعی از خلط های چهارگانه بدن می باشد، که باعث علائم جسمی و روانی می شوند. به اعتقاد آن ها خون قرمز که جاری، گرم و مرطوب می باشد، هنگامی که بر سایر اخلاط غالب شود، فرد سالم، امیدوار، با نشاط و سر حال خواهد شد؛ اما اگر ترشحات خلط های دیگر غالب شوند، فرد در حالتی مرضی قرار می گیرد.
مرکز روانشناسی اکسیر تمام خدمات خود از جمله مشاوره خانواده، مشاوره ازدواج، مشاوره طلاق، مشاوره جنسی و … را به افرادی که تحت پوشش بیمه بانک های طرف قرارداد اکسیر هستند رایگان ارائه می دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای مثال، اگر ترشحات کبد که صفرای سیاه است، غالب شود فرد به حالتی مرضی دچار می شود و از نظر خلقی، حساس، زودرنج، کج خلق و واجد حالات مالیخولیا و افسردگی می شود که آن نیز به نوبه خود، باعث نگرشی منفی و غمگینانه به زندگی خواهد شد. لیکن علت انتخاب اصطلاح Humor که به معنای جاری و مرطوب بودن خون است، به خاطر سبب شناسی شوخ طبعی می باشد.
در طول تاریخ، در مورد شوخ طبعی، تعاریف و نظریات گوناگونی ارائه شده است.
مفهوم شوخ طبعی
از نظر روانی، شوخی را با عزت نفس، خلاقیت، تفکر جانبی، انعطاف پذیری، خلق مثبت و برخی نکات مثبت روانی دیگر مرتبط دانسته اند. حس شوخ طبعی عبارت است از، حالتی که به ما این توانایی را می دهد که کمی سبک شویم، احساس شادی نماییم و تنش هایمان کم شود؛ بنابراین می تواند به عنوان یک ابزار مراقبت از خود در نظر گرفته شود.
شوخی علاوه بر اینکه سیستم ایمنی را تقویت می کند، انعطاف نیز به وجود می آورد و انرژی روانی را هم زیاد می کند. به اعتقاد توماس هابز، شوخی در درجه اول، روشی در جهت ابراز خشم و غضب آدمی است و هدف آن توهین به مخاطب یا شخص ثالث است. همچنین کانت، شوخ طبعی را احساس و تأثیر حاصل از تغییر شکل ناگهانی و بی ربط یک توقع یا انتظار به هیچ و پوچ می دانست.
راهنمای تشخصیص اختلالات روانی شوخ طبعی را به عنوان مکانیسم دفاعی توسعه یافته تعریف نموده است. در این راهنما اشاره شده است که شوخ‌طبعی به افراد کمک می نماید تا با تعارض های هیجانی یا عوامل استرس زای بیرونی، با اهمیت دادن به جنبه های طنز آمیز و سرگرم کننده، مقابله نمایند.
اهمیت شوخ طبعی
علاقه به مبحث شوخ‌طبعی را می توان در چشم اندازی که جدیدا توجهات زیادی را برانگیخته است، یعنی روانشناسی مثبت نیز مشاهده کرد. دیدگاه یاد شده، بر این باور است که شوخ‌طبعی به اندازه ایمان، خوشبینی و شجاعت در سلامت روان موثر است. شوخ طبعی نقش مهمی در روابط بین فردی، به عنوان شیوه ارتقا دهنده، تعامل مثبت، تسهیل خودافشایی، کاهش تنش و تعارض و مانند آن دارد.
همچنین شوخ طبعی می تواند در روابط درون فردی نیز موثر واقع شود. از طرف دیگر انواع منفی شوخ‌طبعی، مانند سر به سر دیگران گذاشتن و طعنه زدن، می تواند تاثیر منفی در سلامت روان و روابط اجتماعی داشته باشد.
شوخ طبعی از دیدگاه صاحب نظران
– فروید
طبق نظر فروید، شوخی اجازه بیان امیال ناهشیار به شیوه مقبول از نظر اجتماعی را می دهد. از این دیدگاه، شوخی از طریق ارضا بعضی از آرزوهای نهانی و منع شده، باعث لذت شخص می گردد و در همان لحظه از اضطرابی که معمولا مانع از انجام آرزو است، کاسته می شود.
– مزلو
به اعتقاد مزلو، یکی از اساسی ترین و مهم ترین نیازهای آدمی، خودشکوفایی، یعنی تحقق و برآورده کردن همه قابلیت ها و توانایی های بالقوه خود می باشد. از نظر مزلو، یکی از ویژگی های افراد خود شکوفا، داشتن شوخ طبعی فلسفی و غیر خصمانه است؛ آن ها آنچه را که از نظر افراد عادی خنده دار است، خنده دار نمی دانند. از این رو، مزاح خصمانه، مزاح برتری طلبانه و مزاح خارج از نزاکت آن ها را نمی خنداند.
گرفتن وقت مشاوره از اکسیر
۷۷۸۸۲۸۱۷
۷۶۷۱۰۶۹۳
– آلپورت
به عقیده آلپورت، اگر فرد روان رنجور، خندیدن به خود را یاد بگیرد، ممکن است این راهی برای مدیریت خود و به دنبال آن درمان او باشد.
چیزی که بیشتر از همه در زندان، مایه شگفتی بود، روحیه مزاح و شوخی در بین اسرا بود که باعث حفظ جان می شد. در واقع شوخی، یکی دیگر از سلاح های روح است که بیش از هر چیز دیگری در ساخت بشر می تواند انسان را از شرایط سخت موجود، جدا سازد و به او توانی بخشد تا در برابر هر گونه سختی ها و زشتی ها برخیزد، ولو اینکه چند ثانیه باشد.
– وایلانت
وایلانت (۱۹۷۷) به عنوان یک روانپزشک، در کتاب “تطبیق با زندگی” خود می نویسد:
“شوخی و خنده، از جمله ساز و کارهای اساسی در مقابله با استرس یا فشار روانی می باشد که نه تنها باعث رفع تنش شده، بلکه افکار منفی را از فرد دور می سازد.”
به اعتقاد او، شوخی و بذله، یکی از بهترین سلاح های دفاعی انسان است که تقریبا اکثر انسان ها آن را به عنوان یکی از قوی ترین پادزهرها برای برخورد با مصائب و مشکلات زندگی، به حساب می آورند.
شوخ طبعی از دیدگاه های مختلف
– شوخ طبعی در رویکرد روان تحلیل گری
فروید، شوخ طبعی را بهترین مکانیزم دفاعی می داند. از نظر فروید، شوخ‌طبعی یک استعداد استثنایی و نادر است که به ما اجازه می دهد در مواجهه با تنش به خودمان بگوییم: “نگاه کن، این است معنی دنیایی که ظاهرا خطرناک است؛ مثل بازی بچه هاست که خیلی خنده دار است.”
پژوهشگران طرفدار این دیدگاه، پژوهش های بسیاری در خصوص رابطه شوخ طبعی و سلامت انجام داده اند که تاکیدی بر ارزش شوخ‌طبعی به عنوان نوعی مهارت مقابله ای می باشد و نتایج زیر را بیان نمودند.
افرادی که از شوخ‌طبعی برخوردارند، در مقایسه با افرادی که شوخ طبع نیستند، احتمالا هنگام مواجهه شدن با تجربیات تنش زا، کمتر با خلق منفی واکنش نشان می دهند. شوخ‌طبعی روش موثری برای مقابله با عواطف منفی از قبیل خشم، غمگینی و افسردگی است. مطالعات نشان می دهد که شوخ طبعی، با عملکرد مثبت دستگاه ایمنی و علایم تنش های فیزیولوژیکی، کمتر ارتباط دارد.
– شوخ طبعی در رویکرد شناخت گرایی
شناخت گراها از شوخ طبعی، به عنوان یک توانایی شناختی مثلا توانایی ساختن، فهمیدن، بازسازی، به یاد آوردن و خلق لطیفه ها یاد کرده اند. این نوع شوخ‌طبعی، به وسیله تست های حداکثر کارکرد سنجیده می شوند.
– شوخ طبعی در رویکرد رفتارگرایی
رفتارگراها، شوخ طبعی را یک رفتار عادتی می دانند. آن ها تمایل به زیاد خندیدن، تعریف کردن لطیفه برای دیگران و خندیدن به لطیفه دیگران را، یک الگوی رفتار عادتی می دانند که توسط درجه بندی های مشاهده گر، برای ارزیابی رفتار شوخ طبعانه سنجیده می شود.
– شوخ طبعی در رویکرد انسان گرا
انسان گراها، شوخ طبعی را به اندازه یک نگاه ویژه به جهان بالا می برند و شوخ طبع بودن را به عنوان یکی از ویژگی های افراد خودشکوفا می دانند. آن ها، شوخ‌طبعی را یک نگرش می دانند؛ مثل یک نگاه شاعرانه به جهان.
مبانی (رویکردهای) نظری روان شناختی شوخ طبعی
– نظریه برتری
قدیمی ترین نظریه درباره شوخی و شوخ طبعی، که به وسیله فیلسوف انگلیسی توماس هابز مطرح و توسط افلاطون معتبر شناخته شد، نظریه برتری بود. بر اساس این نظریه ی هیجان گرا، زمانی که به لطیفه ای می خندیم و یا صحنه ای ما را به خنده می اندازد، سبب می شود ناخود آگاه بر فرد یا گروهی که بر ما برتری یا تسلط دارند، چیره شویم؛ از حامیان این نظریه، می توان به ارسطو، افلاطون، میرسون، سیدیس و والیس اشاره کرد.
– نظریه اهانت
براساس این نظریه، شوخ طبعی در درجه اول روشی است جهت ابزار غضب. بدین صورت که هدف از بذله گویی و شوخ‌طبعی، توهین به مخاطب یا شخص ثالث است. صاحب نظران این رویکرد، معتقدند که شوخ‌طبعی بدان دلیل مثبت و پسندیده تلقی می گردد، که جایگزین مناسبی جهت روش های خشن تر و غیر مؤدبانه تر ابراز خشم (نظیر توهین و ناسزاگویی) است.
اشاراتی از مباحث فوق را می توان در نوشته های افلاطون، ارسطو، سیسرو و هابز یافت.
– نظریه تخلیه هیجانی و آسودگی
نظریه رهایی: نظریه رهایی که توسط اسپنسر ارائه گردید و فروید آن را معرفی کرد، از جمله مشهور ترین نظریاتی است که در مورد شوخی و شوخ طبعی وجود دارد. بر اساس این نظریه، شوخی روشی قابل قبول از نظر اجتماعی، برای آزاد سازی تنش و فشارهای عصبی است.
مطابق با این نظریه، لطیفه سازی کاری است که به کمک آن، می توان عقده های سرکوب شده را دوباره بیدار کرد. در واقع طبق نظر فروید (پرچمدار این نظریه)، لطیفه نوعی ساز و کار دفاعی بخش ناخودآگاه ذهن است و اثر روانی لطیفه از این رو اهمیت دارد که می تواند انرژی سرکوب شده ذهن را دوباره آزاد کند و ارضای روانی ــ ذهنی به ارمغان آورد.
همچنین او معتقد است که “خود” آنچه را که به صورت موضوع های منع شده در آن سرکوب شده است با مبتذل و عامیانه کردن آن به شکل لطیفه (و یا اشکال دیگر طنز) دوباره آزاد می کند و تنش درونی را به صورت موقت هم که شده، کاهش می دهد. فروید (۱۹۱۶) در کتاب (شوخی ها و ارتباط آن ها با ناهشیاری) اظهار می دارد که شوخ طبعی، راهی جهت رهایی از رفتارها و افکار بازدارنده و سانسور شده است.
× نوعی تلاش اقتصادی و حسابگرانه
براساس نظریه فروید (۱۹۱۶)، تخلیه انرژی روانی از طریق شوخ طبعی، نوعی تلاش اقتصادی و حسابگرانه و صرفه جویانه و در عین حال ناخودآگاهانه برای برون ریزی تنش هاست؛ او معتقد است که بین رؤیاها و شوخ‌طبعی تشابهات فراوانی وجود دارد و در هر دو مورد، فرد به طور ناخودآگاه و به شیوه ای نمادین، نسبت به ارضای تمایلات واپس زده شده و کنش زای خویش مبادرت می ورزد…
– نظریه ناهماهنگی و تباین
بر اساس نظریه ناهماهنگی، که نظریه ای شناخت گرا است، موقعی چیزی خنده دار است که با انتظارات فرد، ناهمخوان بوده و موجب تلاش های مکرر او برای درک این ناهمخوانی شود. از طرفداران این نظریه نیز می توان به جرارد، شوپنهاور، برگسون، منون و ویلمان اشاره کرد.
پیروان این نظریه، معتقدند شوخ طبعی از کنار هم گذاشتن دو یا چند مفهوم ظاهراً نامرتبط که در ذهن شوخ‌طبعی کننده با یکدیگر مقایسه و در کنار هم گذاشته می شوند، به دست می آید. روان شناسان طرفدار این نظریه، معتقدند که دریافت مشابهت یا تفاوت بین امور، عامل شوخ طبعی است و از آن جا که شوخ‌طبعی معمولاً سبب تبدیل بحثی منطقی به بحثی نامربوط و بیهوده می شود، لذا خنده آور می شود.
به خوبی مشخص است که این نظر، با نظرات شناختی نوین در روان شناسی مطابقت هایی دارد. راسکین (۱۹۸۵) معتقد است از نظر پیروان این نظریه، در موقعیت های فشارزا، شوخ‌طبعی، پهنه دیدگاه فرد را به سوی حل هر چه مؤثرتر مشکلات و سازگاری بیشتر با محیط و فشارها گسترش می دهد. طبق این دیدگاه، شوخ طبعی در موقعیت های فشارزا، موجب افزایش احساس تسلط، عزت نفس و اعتماد به خود می شود.
× روشی جهت کسب آرامش روانی در شرایط تشنج زا و پر دردسر
ساراسون و ساراسون (۱۹۸۷) نیز بر این باورند که شوخ طبعی می تواند به عنوان روشی جهت کسب آرامش روانی در شرایط تشنج زا و پر دردسر به کار رود. در سالیان اخیر نظریه های دیگری از سوی روان شناسان درباره شوخ‌طبعی ارائه شده که از آن جمله، می توان به نظریه راسکین (۱۹۸۵) اشاره کرد. نظریه راسکین مبتنی بر معنی شناسی است؛ نظریه راسکین توجهی به موضوع یا علل خنده ندارد، بلکه به این مسئله می پردازد که چگونه یک مطلب، رفتار یا مسئله شوخی تلقی می گردد.
تئوری های متعددی درباره شوخ‌طبعی وجود دارد و در جستجو برای سر نخ هایی که رشد خلاقیت را ارتقا می بخشد، می توانیم از همه آن ها استفاده کنیم. تئوری برتری بر آن است که ریشه های شوخ طبعی در پیروزی بر دیگران است. تئوری عدم تجانس، تأکید دارد که شوخ‌طبعی ناشی از ساختن جفت های بی اربتاط و نامتناسب ایده ها یا وضعیت هایی است که از آداب معمول ناشی می شوند.
– نظریه الوهیت یا ربوبیت
بر اساس این نظریه، شوخی توانایی است که باعث رها شدن فرد از آشفتگی، افزایش وحدت و اتحاد فرد با دیگران، از طریق با هم خندیدن، برملا کردن حقیقت بی شائبه یک موقعیت و تغییر روح و روان فرد می شود. بنابراین در این نظریه، شوخی به عنوان هدیه یا موقعیتی از جانب خداوند برای انسان می باشد.
واکنش های شوخ طبعی
نگاهی به ادبیات نظری و پژوهشی شوخ طبعی، با توجه به زمینه های حمایت کننده روان ــ فیزیولوژیک شوخ‌طبعی، بیانگر آن است که این پدیده در سلامت روانی و جسمی، به عنوان تسهیل کننده و تعدیل کننده عمل می نماید. به اعتقاد آلپورت (۱۹۵۰)، فرد نورتیکی که یاد می گیرد به خود بخندد، ممکن است به کنترل خود توانا شده و به این ترتیب معالجه شود.
– دوای بیماری های جسمی
از بررسی های جالب توجه و حمایت کننده در رابطه با نقش شوخ طبعی ــ به ویژه در رابطه با بیماری های جسمی ــ نوشته فرهان کاسنیز (۱۹۷۹) است. او معتقد بود که با خنده و شوخ‌طبعی و نیز با استفاده از ویتامین های خاصی، رهایی از یک بیماری عفونی جدی، ممکن است.
وی بر این باور است که در اثر ۱۰ دقیقه خنده با صدای بلند، بیمار می تواند خوابی راحت، بدون دردی به مدت ۲ ساعت داشته باشد؛ براساس این نظریه ها عده ای از نویسندگان تصور کرده اند که خنده ممکن است اثری مشابه اثر آندروفین ها یا سایر مواد آندروژنی مغز داشته باشد. دیکسون (۱۹۸۰) و مارتین ولفکورت (۱۹۸۳) معتقدند که شوخ طبعی به عنوان راهبرد و مقابله ای جهت سازگاری با استرس به کار می رود.
محققان معتقدند در افرادی که کمتر شوخ‌طبعی می کنند، همبستگی بالایی میان آشفتگی و پریشانی های خلق و حوادث منفی زندگی وجود دارد. در تحقیقات این پژوهشگران و نیز سایر پژوهش های انجام یافته، بر نقش شوخ طبعی به مثابه نوعی راهبرد مؤثر سازگاری و انطباق با شرایط دشوار، تأکید شده است.
– تسکین دهنده پاسخ های هیجانی منفی
به بیانی دیگر، شوخ‌طبعی به مثابه تعدیل کننده و تسکین دهنده پاسخ های هیجانی منفی، همچون اضطراب یا افسردگی در نظر گرفته شده است. تحقیقات اخیر ضمن تأکید بر نقش شوخ طبعی در تعدیل کردن فشارهای روانی، مدعی هستند که نقش آن در سوی دیگر پیوستار هیجانات، نادیده گرفته شده است.
تحقیقی نشان داده است که شوخ‌طبعی در غنی سازی و پر محتوا کردن تجارب زندگی و در نتیجه در افزایش بهبود کیفیت زندگی، به گونه ای مثبت نقش دارد. پژوهش هایی که بر این جنبه از نقش شوخ طبعی تأکید دارند، معتقدند شوخ‌طبعی در بهبود کیفیت زندگی مشارکت دارد.
مثلاً لفکورت و مارتین (۱۹۸۶) نشان داده اند که شوخ‌طبعی به خودپنداره مثبت تر از خود منجر می گردد. یک مطالعه اخیر دیگر نیز، مؤید آن است که داشتن نمرات بالاتر در سنجش های مربوط به شوخ‌طبعی با سطوح بالاتر عزت نفس، خود رتبه بندی مثبت تر (برحسب قابلیت اجتماعی بودن) و همگرایی بیشتر بین خودپنداره آرمانی و خودپنداره واقعی همراه است.
سبک های شوخ طبعی
همزمان با گسترش جنبش روان شناسی مثبت نگر، روی آورد سنجش کنش وری های مثبت، تجربه های مثبت و نیرومندی های سازش یافته انسانی مانند رضایتمندی از زندگی، خوش بینی، شادکامی، ایمان، شوخ طبعی و غیره، به طور فزاینده ای در حال گسترش است.
شوخ‌طبعی از جمله سازه هایی است که اکنون توجه به ویژه برخی از روانشناسان را به خود معطوف داشته است. شوخی، فعالیت جهان شمول و به طور کلی مثبتی است که افراد متعلق به بافت های اجتماعی و فرهنگی متفاوت در سراسر جهان آن را تجربه می کنند. این اصطلاح به کیفیتی از عمل، گفتار و نوشتار اشاره دارد که موجب سرگرمی و تفریح می شود.
حس شوخ‌طبعی، رگه شخصیتی پایدار و متغیر مهم تفاوت های فردی است که در انواع رفتارها، تجربه ها، عاطفه ها، بازخوردها و توانایی های مرتبط با سرگرمی، خندیدن، خنداندن و مانند آن متجلی می شود. حس شوخ طبعی تک بعدی نیست، بلکه سازه ای چند وجهی است که در یک نگاه جامع، طبقه ای از رگه های مرتبط با یکدیگر را در بر می گیرد و ممکن است به شکل های متفاوت همچون توانایی شناختی، پاسخ زیبایی شناختی، راهبرد مقابله ای یا مکانیزم دفاعی مفهوم سازی شود.
× رابطه بین حس شوخ طبعی و ابعاد مرتبط با سلامت جسمانی و بهزیستی
در دو دهه گذشته، روان شناسان سعی کرده اند رابطه بین حس شوخ‌طبعی و جنبه های مختلف سلامت جسمانی، روانی ــ اجتماعی و بهزیستی را بررسی کنند. مارتین (۱۹۹۸) و مارتین (۲۰۰۱) با نگاه عمیق به تحقیقاتی که رابطه بین حس شوخ طبعی و ابعاد مرتبط با سلامت جسمانی و بهزیستی را مورد بررسی قرار داده بودند، به این نتیجه دست یافتند که مقیاس های مختلف موجود، مقدار بسیار کمی از واریانس سلامت روانی را تبیین می کنند و یافته ها در زمینه رابطه بین شوخ‌طبعی و سلامت جسمانی، بسیار ناهمخوان و کمتر تکرار پذیرند.
مارتین (۲۰۰۳، ۲۰۰۷)، معتقد است علت شاید این باشد که این مقیاس ها کنش وری های بالقوه سازش یافته و بالقوه سازش نایافته شوخ‌طبعی را مورد توجه قرار نمی دهند و از هم متمایز نمی کنند. مارتین و همکاران (۲۰۰۳) با مرور ادبیات نظری، بالینی و تجربی در مورد رابطه بین شوخ طبعی و کنش وری های متعددی را که موجب بهبود بهزیستی می شوند از شوخ‌طبعی غیرسودمند و سازش نایافته متمایز کردند.
این پژوهشگران یک مدل ۲ ×۲ از کنش وری های شوخ‌طبعی را بر مبنای عناصر مطرح شده در ادبیات شوخ طبعی، مطرح کردند. بر طبق این مدل، چهار سبک شوخ‌طبعی وجود دارد که دو سبک آن سالم یا سازش یافته (شوخ‌طبعی پیوند جویانه و خودارزنده سازانه) و دو سبک دیگر ناسالم یا سازش نایافته (شوخ‌طبعی پرخاشگرایانه و خودتحقیرگرایانه) هستند.
– سبک شوخی پیوند جویانه
افرادی که از این سبک شوخ طبعی استفاده می کنند، گرایش دارند لطیفه یا چیزهای خنده دار تعریف کنند، سعی می کنند با بذله گویی فی البداهه دیگران را سرگرم و به سمت خود جذب کنند و از این طریق، با کاهش تنش های بین شخصی، برقراری و تداوم رابطه را تسهیل کنند.
این افراد برای این که دیگران را بخندانند و سرگرم کنند، به احتمال قوی به خودشان حمله می کنند و چیزهای خنده دار درباره خود می گویند؛ اما به حدی پیش می روند که به حس پذیرش و مقبولیت آنان لطمه ای وارد نشود. این نوع شوخ‌طبعی، در اصل غیر خصمانه است و به نحوی مورد استفاده قرار می گیرد که پیوستگی و جاذبه بین شخصی را ارتقا دهد.
– سبک شوخی خودارزنده سازانه
افرادی که از این سبک شوخ‌طبعی استفاده می کنند، نگاه کلی و خاصی به زندگی دارند، ناهمخوانی های زندگی برای آن ها متحیرکننده و سرگرم کننده است و در مواجهه با تنیدگی ها و ناملایمت های زندگی، از یک بازخورد شوخ طبعانه سود می جویند.
این سبک شوخ طبعی، به مفهوم نظم جویی هیجانی و مکانیزم مقابله بسیار نزدیک است. در مقایسه با شوخ‌طبعی پیوند جویانه، به کارگیری این سبک، بیشتر جنبه درون روانی دارد تا اینکه بر روابط بین شخصی تمرکز داشته باشد.
– سبک شوخ طبعی پرخاشگرایانه
این سبک شوخی، متمرکز بر دیگران است و با استفاده از سخن های طعنه آمیز، ریشخند، تحقیر و سر به سر گذاشتن و دست انداختن دیگران یا به عبارت دیگر شوخی توهین آمیز، صورت می پذیرد. همچنین شامل استفاده از شوخی برای اداره و دستکاری افراد دیگر است. محتوای ضمنی این شوخی ها، تهدید آمیز است؛ اما در واقع شوخی، بدون در نظر گرفتن تنیدگی ایجاد شده در دیگران مطرح می شود.
– سبک شوخ طبعی خودتحقیرگرایانه
افرادی که از این شوخ طبعی استفاده می کنند، سعی دارند با هزینه کردن از خود و بیان عبارت های خنده دار در مورد کاستی ها و عیب های خود، با خودشیرینی، دیگران را به سمت خود جذب کنند و مورد پذیرش و تایید آن ها قرار بگیرند.
این افراد با استفاده از شوخی، احساس های منفیشان را پنهان (انکار دفاعی) و از درگیری ساختاری با مشکلات اجتناب می کنند و اگرچه ممکن است به عنوان افرادی بذله گو و طنزپرداز دیده شوند؛ اما در زیربنای استفاده از این سبک شوخ‌طبعی، عناصر نیرومندی از احتجاج هیجانی، اجتناب و حرمت خود پایین نهفته است.
شوخ طبعی سالم
پژوهش های متعدد نشان داده اند که سبک های شوخ طبعی سالم و مثبت (پیوند جویانه و خودارزنده) به طورکلی، با مقیاس هایی که سلامت روان شناختی و بهزیستی را اندازه گیری می کنند مانند حرمت خود، عاطفه مثبت، خوشبینی، حمایت اجتماعی، صمیمیت، رضایتمندی از زندگی، هوش هیجانی و صلاحیت بین شخصی رابطه مثبت و با افسردگی، اضطراب، حساسیت بین شخصی، عاطفه منفی، هراس، وسواس، پرخاشگری، تنهایی، کمرویی، فرسودگی شغلی و دلبستگی اجتنابی، رابطه منفی دارند.
شوخ طبعی ناسالم
سبک های شوخ‌طبعی ناسالم و منفی (پرخاشگرایانه و خودتحقیرگرایانه)، با استیصال و نارساکنش وری روان شناختی مانند اضطراب، پرخاشگری، خصومت، تنهایی، فرسودگی شغلی رابطه مثبت و با حرمت خود، حمایت اجتماعی، عاطفه مثبت، سلامت روان شناختی و رضایتمندی از زندگی رابطه منفی دارند. همچنین در این پژوهش ها مشخص شده که مردان در مقایسه با زنان، از سبک های شوخ طبعی ناسالم بیشتر استفاده می کنند.
شوخ طبعی و سیستم ایمنی بدن
به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران و روانشناسانی که در مورد شوخ طبعی به مطالعات گسترده ای دست زده اند، شوخ‌طبعی ارگان های ایمنی بدن را در مواجهه و مقابله با عوامل آسیب زا، تقویت می نماید. در واقع آن ها معتقدند که شوخ‌طبعی در تعامل با سیستم ایمنی، به عنوان تعدیل کننده عمل می نماید.
به اعتقاد کاسنیز (۱۹۷۹)، شوخ طبعی و خنده می تواند حتی درمانی مناسب برای بیماری های عفونی باشد. لابوت و همکاران (۱۹۹۰) در تحقیقی آزمایشگاهی به بررسی نقش شوخ طبعی و خنده و تأثیر آن بر وضعیت ایمونوگلوبین بدن پرداخته اند. نتایج نشان داد صرف نظر از میزان خنده ابراز شده، حرکات خنده آور شوخ‌طبعی گونه، سیستم ایمنی بدن را بهبود می بخشد.
گرفتن وقت مشاوره از اکسیر
۷۷۸۸۲۸۱۷
۷۶۷۱۰۶۹۳
نقش درمانی شوخ طبعی
نقش درمانی شوخ طبعی، از دیرباز مورد توجه بوده است. همان گونه که ذکر شده، پزشکان باستان، شوخ‌طبعی را نتیجه تعادل اخلاط بدن دانسته اند و نیز آن گونه که کوسنیز (۱۹۷۹) نشان داده است، در درمان بیماری های خاصی می توان از شوخ‌طبعی استفاده های کارآمد کرد.
پژوهشگران معتقدند برای بیماران افسرده، شوخ‌طبعی نوعی روش مناسب و موفق جهت بازیابی حالت تعادل خلق است. آلپورت (۱۹۵۰) و فروید (۱۹۱۶) نیز بر کنش های درمانی شوخ طبعی، تأکید کرده اند و ساراسون (۱۹۸۷) شوخ‌طبعی را در مواردی بهترین دارو می دانند.
بسیاری از روان درمانگران بر نقش درمانی شوخ طبعی تأکید کرده اند. لوین (۱۹۷۷) به دو هدف عمده شوخ‌طبعی در روان درمانی اشاره کرده است:
- از آن جا که شوخ‌طبعی موجب لذت و سرور می شود، لذا به مثابه یک شیوه درمانی، طریق قابل پذیرش جهت لذت بردن در بسیاری از امور ناگوار است.
- شوخ‌طبعی ممکن است موجب ارتباط بین فرد و افرادی شود که بیمار از آن ها، ناراحتی و نگرانی دارد.
اسپر (۱۹۹۰) نشان داده است که شوخ‌طبعی یک شیوه درمانی بسیار مؤثر در مراقبت از آشفتگی های روانی، دوران سالخوردگی و کهولت است. او در این باره اعتقاد دارد که افراد سالخورده، نسبت به سایر افراد، به مراتب بیشتر از مزایای درمانی و مراقبتی شوخ‌طبعی بهره مند می شوند.
تبیین روان شناختی از تأثیر شوخ طبعی در مقابله با استرس
گفته شد که عمده ترین نقش شوخ‌طبعی از نظر روان شناسان، تأثیر آن در مواجهه، مقابله و سازگاری با استرس است. علی رغم این اعتقاد که شوخ‌طبعی کنش تعدیلی در برخورد با استرس دارد، با این حال کمتر توصیف و تبیینی پیرامون نحوه این فرایند وجود دارد.
ادامه این نوشتار، تبیینی روان شناختی از اثر تعدیل گر واسطه ای شوخ طبعی را ارائه می دهد، که براساس فرمول بندی های مدل های شناختی استرس و به ویژه مدل تعاملی استرس، تدوین شده است.
مدل تعاملی استرس
لازاروس (۱۹۶۶) در فرمول بندی مدل مشهور خویش از استرس، بر این باور است که رابطه بین فرد و عامل استرس زا و محیط ارتباطی پویاست و محرک فشارزا، تنها زمانی استرس آور است که شخص آن را چنین ارزیابی کند. بدین ترتیب در این دیدگاه، هیچ محرک محیطی ذاتاً استرس آور نیست، مگر این که فرد آن را در مقابله با توانایی های خود، چنین ارزیابی کند.
– دو رکن عمده در فرایند استرس محیط و فرد
براساس نظرات لازاروس، ارزیابی و مقابله، دو رکن عمده در فرایند استرس محیط و فردند.
× ارزیابی
این ارزیابی، فرآیند شناختی است که در مراحل اولیه و ثانویه صورت می گیرد. ارزیابی اولیه، در این برخورد با عامل استرس زا صورت می گیرد و فرد محرک را برحسب شدت، میزان و نوع استرس زایی آن، مورد ارزیابی قرار می دهد، آن را عاملی آسیب زا، تهدید کننده یا هماورد جویانه (چالش گرانه) ارزیابی و ادراک می کند.
بدیهی است محرکی که چالش گر و هماوردجو ارزیابی شود، کمتر استرس زاست تا عاملی که آسیب زا و تهدید کننده ارزیابی می شود. ارزیابی ثانویه، در واقع نوعی (خودارزیابی) است و در آن فرد، براساس ارزیابی اولیه، به برآورد بررسی توانایی های خود جهت مقابله با عامل استرس زا می پردازد؛ به این ترتیب فرایند ارزیابی شناختی به مثابه تعدیل کننده استرس است.
× مقابله
فرایند مقابله، به عنوان دومین رکن در نظریه لازاروس، به تلاش ها، راهبردها، رفتارها و شیوه هایی اطلاق می گردد که فرد به منظور کسب مهارت و تسلط بر محیط و کاهش یا تحمل مشکلات و تبعات پدید آمده توسط محرک استرس زا به کار می برد.
راهبردهای مقابله اساساً یا مشکل مدار یا هیجان مدارند که انتخاب نوع آن بستگی به عوامل و شرایطی است که بحث پیرامون آن ها از حوصله این مقاله بیرون است. نکته جالب توجه در این فرمول بندی، آن است که عوامل شخصیتی و موقعیتی ویژه ای می توانند هم بر مرحله ارزیابی و هم بر فرایند مقابله تأثیر گذارند و باعث تعدیل یا تشدید اثر استرس شوند.
تری (۱۹۹۱) از جمله به نگرش ها و اعتقادات افراد، باور فرد به قابل کنترل بودن موقعیت و محرک استرس زا، عزت نفس شخص، اهمیت حادثه و محرک استرس زا، حمایت های اجتماعی و میزان فاصله هیجانی و عاطفه ایی که فرد می تواند از محرک فشارزا و موقعیت بگیرد، اشاره می کند.
× راهبردی جهت سازگاری و مقابله با عوامل فشارزا
محققان نشان داده اند که شوخ‌طبعی، به مثابه راهبردی جهت سازگاری و مقابله با عوامل فشارزاست. تحقیقات اخیر، مبین این نکته اند که سازوکار اساسی نقش تعدیل کننده شوخ طبعی، فرایندهای شناختی ظریفی است که افراد در برخورد با استرس به کار می برند. محققان اخیر معتقدند که در شوخ‌طبعی، فرایندهای شناختی خاصی دست اندرکارند که مربوط به ارزیابی از عوامل استرس زایند.
دیکسون و همکاران (۱۹۸۸) اعتقاد دارند افراد بذله گو و شوخ طبع، با ایجاد دیدگاه ها و نظرگاه های شناختی بدیل و چاره ساز، بهتر قادرند از حادثه بالقوه استرس زا فاصله هیجانی بگیرند. این دیدگاه های شناختی بدیل، موجب می شود تا حادثه از سوی افراد شوخ طبع کمتر تهدیدآمیز، یا مخرب ارزیابی شود.
کیوپر و همکاران (۱۹۹۲) معتقدند که به این ترتیب فرایندهای شناختی شوخ‌طبعی با موضوع ارزیابی و خودارزیابی همراهند، لذا نتیجه می گیرند که شوخ طبعی بیشتر با ارزیابی های شناختی مثبت تری از حوادث بالقوه استرس زا همراه است. آن ها هم چنین دریافتند که افراد شوخ طبع و بذله گو، نسبت به افراد کمتر شوخ‌طبعی گو مردودی در یک امتحان تحصیلی را کمتر تهدید آمیز و منفی (بلکه بیشتر نوعی چالش و هماوردی مثبت) ارزیابی کرده بودند.
– راهبردی مقابله ای
علاوه بر نقش شوخ طبعی در فرایندهای ارزیابی شناختی، مطالعات دیگر بر نقش مقابله ای شوخ‌طبعی تأکید کرده اند. در حقیقت در این مطالعات، شوخ‌طبعی به سان راهبردی مقابله ای بررسی شده است. وارنر (۱۹۹۱) در مطالعه ای روی دانشجویان پرستاری، دریافت این افراد که در یک بخش روانپزشکی مشغول به آموزش بودند، با مواجهه و برخورد با شرایط، رفتار تازه و افکار تازه و عجیب و غریب، دچار اضطراب، ترس و بیم و تنش درباره خود و نیز سلامتی خود شده بودند.
نتیجه تحقیق وارنر (۱۹۹۱) بیانگر آن است که این دانشجویان، به منظور تعدیل روابط محیطی ــ شخصیتی استرس آور و کسب بازده های مثبت در آن شرایط، ضمن ارزیابی های شخصیتی از موقعیت، شوخ طبعی را به عنوان یک شکل از سازگاری مورد استفاده قرار داده بودند.
نتیجه گیری
به عنوان نتیجه گیری از این بحث، باید اذعان داشت شوخ‌طبعی یکی از ویژگی های شخصیتی آدمی است که از دیرباز از سوی فلاسفه، اندیشمندان و متفکران، مورد توجه قرار گرفته است. روان شناسان نیز به بررسی حیطه های گوناگون شوخ طبعی علاقه مند بوده اند و آن را از دیدگاه های متفاوت مورد بحث قرار داده اند.
در این رابطه رویکردهای نظری اهانت، تخلیه و آسودگی، ناهماهنگی و تباین و نظریه راسکین از آن جمله اند. اخیراً تلاش هایی به عمل آمده تا سایر جوانب شوخ‌طبعی نیز مورد بررسی قرار گیرد و در این باره به کنش های شوخ طبعی صرف نظر از جنبه های نظری آن، عنایت شده است.
× کارکردهای جسمانی و روان شناختی
به طور کلی شوخ طبعی، دارای کارکردهای جسمانی و روان شناختی ویژه ای است. شوخ‌طبعی می تواند سیستم ایمنی افراد را در برابر عوامل آسیب زا تقویت کند. هم چنین کنش های روان شناختی شوخ طبع در برخورد با استرس، به نوعی با کنش های جسمی مربوط است و با توجه به تأثیر استرس بر سیستم های ایمنی بدنی، کارکردهای سازگاری شوخ طبعی جایز اهمیت است.
مرکز روانشناسی اکسیر خدمات روانشناختی خود را توسط متخصصین مجرب در زمینه های مختلف از جمله مشاوره فردی، مشاوره افسردگی، مشاوره اضطراب، مشاوره وسواس و … را به صورت حضوری و غیرحضوری به شما عزیزان ارائه می دهد.
در زمینه های تعلیم و تربیت، روان درمانی و نیز ایجاد نوعی نگرش مثبت به زندگی، که موجب بهبود در کیفیت زندگی می شود نیز، بر نقش شوخ طبعی تأکید شده است. تبیین های چندی از شوخ‌طبعی به عمل آمده است که از جمله می توان به تبیین شناختی از شوخ‌طبعی به مثابه یک راهبرد مقابله ای در سازگاری با استرس اشاره کرد.
با توجه به آن چه بیان شد، درک شوخ طبعی ، به عنوان عاملی در کیفیت بهتر و مؤثرتر زندگی و نیز درمان مشکلات روانی، انکارناپذیر است. بنابراین می توان با ساراسون و ساراسون (۱۹۸۷) هم رأی شد که خنده می تواند در برخی موارد، بهترین دارو باشد (شوخ‌طبعی خود را هرگز از دست ندهید).
رزرو وقت برای مشاوره
ثبت ديدگاه