گرچه ترس از تاریکی، رعد و برق و موجودات طبیعی، گاهی تا اواسط کودکی ادامه می یابد؛ اما ترس کودکان به سمت موضوعات جدیدی هدایت می شود. عملکرد تحصیلی، سلامت والدین، آسیب های اجتماعی، طرد شدن توسط همسالان از جمله نگرانی های رایج کودکان است.
امتناع از رفتن به مدرسه
ترس در میان همه کودکان، کم و بیش و به صورت های مختلف به چشم می خورد و البته عامل تربیت در خانه و مدرسه بسیار مؤثر است. یکی از ترس های خاص کودکان، ترس از مدرسه است. ترس از مدرسه، عبارتی است رایج ولی اشتباه؛ زیرا غالبا کودک از مدرسه ترس ندارد، بلکه به عللی از رفتن به مدرسه امتناع می کند و به همین جهت، اصطلاح امتناع از رفتن به مدرسه، اصطلاح بهتر و دقیق تری است.
در این حالت، کودک از رفتن به مدرسه امتناع می‌کند و در منزل می ماند و اصرار و پافشاری والدین، سبب پیدایش علائم عدم تعادل روانی و اختلالات جسمانی می شود. اختلالات جسمانی به صورت دل درد، استفراغ، سردرد و سرگیجه و ضعف ظاهر می شوند و غالبا ادامه می یابند، تا زمانی که والدین به وی اجازه ماندن در خانه را بدهند.
علت ترس از رفتن به مدرسه
نکته حائز اهمیت از لحاظ تشخیص، از بین رفتن علایم در زمان ماندن کودک در خانه و روزهای تعطیل است. علت این نوع ترس، ممکن است ناشی از عدم تطابق کودک با محیط مدرسه، آموزگار و یا همسالان باشد. مطالعات نشان داده است که در بیشتر موارد، علت مربوط به مدرسه نیست؛ بلکه ترس و اضطراب ناشی از جدا شدن از مادر و تنهایی است و کودکان سنین ۷ ــ ۵ سال، بیشتر دچار اضطراب جدایی از مادر می شوند و از خود مدرسه هراسی ندارند.
درمان این نوع ترس، به ایجاد تغییر در محیط مدرسه و شیوه های فرزند پروری والدین نیاز دارد. اصرار قاطع والدین بر اینکه کودک به مدرسه برود، همراه با آموزش نحوه مقابله کردن با موقعیت‌های دشوار، می تواند برای از بین بردن ترس سودمند باشد. در مراحل ابتدایی، فرستادن مادر همراه کودک به مدرسه، ممکن است راه حل مناسبی برای تطبیق تدریجی کودک با مدرسه باشد.
از نظر خصوصیات و ویژگی های رفتاری، این کودکان اکثرا خجالتی و باهوش هستند و قبل از مدرسه، کمتر از مادرشان جدا شده اند و از طرف دیگر مادران این کودکان نیز با وسواس حمایت بیش از حد از فرزند خود، سبب تشدید وابستگی می شوند…
ویژگی های ترس در کودکان
- برخی از ترس ها در کودکان ریشه فطری دارد (ترس از صداهای مهیب) و برخی دیگر، از همان ماه های اول و به صورت اکتسابی در کودک شکل می‌گیرد (ترس از حیوانات مثل سوسک و گربه) و والدین برای جلوگیری از ترسو شدن کودکان باید خود، الگوی شجاعت باشند.
- ترس کودکان ممکن است ثبات و دوام نداشته باشد، زود پدید آید و زود هم از بین برود.
- گاهی ترس کودکان مبتنی بر واقعیت نیست؛ یعنی از چیزی می ترسند که بی خطر است.
- ترس در سنین ۱۱ ــ ۳ سالگی در کودکان شدت می‌یابد، هر چند در کودکان متفاوت است، ولی در این سنین جنبه تعمیم ترس در کودکان به مراتب بیشتر از سنین دیگر است.
علل و عوامل ترس کودکان
- ریشه‌های فطری: انسان به دلیل میل به تداوم زندگی، خواستار حفظ و مراقبت خود از عوامل خطر و دور داشتن خویش از علل و عواملی است که به نظر او عامل مرگ و فنای اوست؛ پس او می ترسد و همین ترس سبب حفظ بقای فرد است.
- عامل ذهنی: در مواردی، ترس ریشه در ذهنیت فرد دارد و به صورت اختلالات عصبی، عدم تعادل در بدن و پای بندی به موهومات و یا خیال بافی ظاهر می شود. ترس کودکان نیز بیشتر زمینه ذهنی دارد؛ مانند ترسیدن از تاریکی و یا ترس از حیوانات خانگی (مرغ و گربه).
- عامل عاطفی: علاقه و وابستگی شدید کودک به پدر، مادر، پرستار و یا معلم، سبب ترس از جدا شدن از آنهاست؛ چرا که جدایی را از دست دادن همیشگی آن ها تلقی می‌کند و از طرف دیگر طرد کودک توسط والدین و یا سایر نزدیکان نیز سبب بروز و تقویت ترس وی می‌شود.
- عامل انضباطی: بخشی از ترس های کودکان ناشی از اعمال برنامه سخت و خشن از سوی والدین و یا مربیان است. امر و نهی های مکرر و القائات وحشت انگیز در برخی موارد، سبب ایجاد و تثبیت ترس و وحشت در کودک می شود؛ برای مثال، حبس کودک در مکان های ترس برانگیز از دید کودکان مانند اتاق های تاریک و یا تهدید کردن کودک به آزارهای جسمی برای بازداشتن وی از کاری.
روش های درمان ترس کودکان
با توجه به نوع ترس در کودک، روش های درمانی متفاوتی ارائه می شود.
– از بین بردن موقعیت ترس آور:
یکی از راه های درمان ترس کودک، دور کردن وی از شرایط و موقعیت ترس آور است، مثلا محیط تاریک.
– تلقین در تقویت روحی:
یکی از روش های مؤثر، تلقین شجاعت به کودک است؛ چرا که گاهی ترس، ناشی از عدم اعتماد به نفس و احساس بی کفایتی است و در صورتی که کودک اعتماد به نفس یابد، می تواند به عنوان فردی شجاع بر ترس خود غلبه کند.
– ارائه الگو:
یکی از راه های درمان، ارائه الگوی مناسب و شجاع، برای کودک ترسو است. این الگو باید بدون نقص و قابل لمس و به دور از مقایسه کودک با او باشد؛ که البته الگوهای مناسب را بهتر است از میان کتاب ها انتخاب کرد.
– درمان های پزشکی:
گاهی کودک از نظر جسمی دچار ضعف های بدنی شده است و این ضعف زمینه را برای ترس ایجاد کرده است. اختلالات غدد و ترشحات اضافی، ممکن است با تأثیر بر سیستم بدن، سبب مشکلات و اختلالاتی چون ترس در کودکان شوند.
به طور کلی، شناسایی عوامل ایجاد کننده ترس و سعی برای از میان برداشتن این عوامل، در درمان کودکان اهمیت بسزایی دارد…
سوالاتی که باید به آن ها پاسخ دهید
سعی کنید با صداقت هر چه تمام تر به سوالات زیر پاسخ دهید:
-
آیا ترس کودک شما و نحوه ی برخورد او با آن، برای سن او طبیعی است؟
اگر پاسخ به این سوال مثبت است، مطمئن باشید که با گذر اندکی زمان، این مشکل حل خواهد شد و مسئله ی مهمی نیست. البته این به آن معنا نیست که باید این ترس و اضطراب را به کلی نادیده بگیرید؛ اما باید آن را عاملی برای رشد طبیعی کودک بشمارید.
اما برخی کودکان ترس هایی را تجربه میکنند که با سن آن ها متناسب نیست، مثل ترس از تاریکی. اکثر کودکان با کمی دلگرمی از طرف والدین یا چراغ خواب قادر به مقابله با این ترس هستند. اما اگر به طور مداوم این ترس با آن ها بماند، یا در مورد سایر مسائل اضطراب داشته باشند، والدین باید بیشتر مراقب باشند.
-
علائم این ترس چیست، و چطور بر عملکرد فردی، اجتماعی و تحصیلی او تاثیر می گذارد؟
اگر این علائم مشخص باشند و بتوان آن ها را در فعالیت های روزانه کودک شما آشکارا مشاهده کرد، می توان برای کاهش برخی فاکتورهای اضطراب انگیز، کارهایی انجام داد.
-
آیا آن ترس با توجه به واقعیت محیط، طبیعی است؛ یا ممکن است این ترس علامت مشکلی جدی تر و بزرگتر باشد؟
اگر ترس کودک نسبت به منشاء استرس زای آن بیش از اندازه باشد، نشانه ی دقت و توجه بیشتر است و باید به مشاور یا روانشناس مراجعه شود.
مسئله این است که والدین نباید یک مشکل را بیش از حد بزرگ یا کوچک در نظر گیرند. باید با دقت به علائم و نشانه های ترس و اضطراب کودکشان توجه کنند، و درصورت تداوم یافتن آن، در مسئله دخالت کنند. اگر این کار را نکنند، این ترس ممکن است به شدت بر زندگی فرزندشان تاثیر بگذارد.
راه های کمک کردن به کودکان در مقابله با ترس
والدین می توانند به فرزندانشان کمک کنند تا با تقویت حس اعتماد به نفس و کسب مهارت های لازم، با ترس های خود مقابله کنند. در این قسمت می خواهیم شما را با راه های کمک به فرزندانتان برای مقابله با ترس ها و اضطراب های خود آشنا کنیم:
-
تشخیص دهید که این ترس واقعی است.
هرچند که به نظر شما مسئله ای بسیار کوچک و پیش پا افتاده باشد، برای فرزندتان حقیقت دارد و باعث اضطراب و ترس او می شود.
-
صحبت کردن درمورد آن ترس بسیار کمک کننده است.
کلمات گاهی قادرند احساسات منفی را از چیزی بیرون بکشند. اگر درمورد ترس ها صحبت کنید، قدرت آن ها کمتر خواهد شد.
-
هیچوقت با کوچک و ناچیز کردن آن مورد، سعی نکنید کودکتان را وادار به مقابله با آن کنید.
گفتن “مسخره بازی در نیار! هیچ دیوی تو کمد تو قایم نشده!” ممکن است باعث شود فرزندتان بتواند بخوابد، اما ترس را از بین نخواهد برد.
-
اسباب ترس را برای فرزندانتان فراهم نکنید.
اگر میدانید فرزندتان از سگ ها خوشش نمی آید، طوری از خیابان رد نشوید که با آن سگ رو به رو شوید!! این کار فقط باعث می شود که فرزندتان یقین کند که سگ ها موجوداتی ترسناک و وحشت آور هستند. در اینگونه مواقع، فقط باید با مراقبت و توجه با کودکتان رفتار کنید تا بتواند با آن موقعیت ترس آور روبه رو شود.
-
به فرزندتان یاد بدهید که چطور میزان یک ترس را اندازه گیری کند.
اگر کودک بتواند شدت یک ترس را با میزان ۱ تا ۱۰ بسنجد، ممکن است بتواند به ترس با شدت کمتری نسبت به قبل نگاه کند.
-
تکنیک های کنار آمدن و برخورد با ترس ها را به کودکانتان بیاموزید.
می توانید این تکنیک ها را امتحان کنید؛ خودتان را “صاحب خانه” به کودک معرفی کنید، و این باعث خواهد شد که کودک نسبت به شیء ترسناک جرات و جسارت بیشتری پیدا کند و برای فرار از آن به شما پناه بیاورد. به فرزندانتان یاد بدهید که در چنین مواقعی به خود بگویند، “من می توانم..” یا “هیچی نیست، می تونم با اون کنار بیام…”. تکنیک های تمدد اعصاب نیز کمک کننده هستند، مثل تجسم فکری (تصور غوطه خوردن روی ابرها یا دراز کشیدن لب ساحل دریا) و تنفس عمیق.
راه برطرف کردن ترس، مقابله با آنهاست. با استفاده از پیشنهاداتی که در این مقاله ارائه شد، می توانید به فرزندتان کمک کنید تا بهتر با موقعیت های زندگی کنار بیایند…
ثبت ديدگاه