درمان وسواس فکری

درمان وسواس فکری و عملی

وسواس فکری و عملی، یکی از سخت ترین بیماری های روانپزشکی است. شرایط پیچیده و دشوار برای درمان وسواس فکری وجود دارد؛ مخصوصا اگر توسط یک فرد حرفه ای درمان نشود.

اختلال وسواس فکری یا عملی (O.C.D)، یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌ طلبی، همراه است؛ تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌ پذیری، صراحت و کارایی می‌ انجامد.

تعریف دقیق تر وسواس فکری و عملی

• وسواس فکری: منظور از وسواس فکری، افکار، تصویر های ذهنی، یا میل های ناگهانی به انجام کاری یا گفتن چیزی است که فرد را ناراحت می کند و دائماً هم در ذهن تکرار می شوند.
• وسواس عملی: منظور از وسواس عملی، رفتارهایی است که فرد احساس می کند مجبور است آن ها را تکرار کند تا اضطرابش کاهش پیدا کند یا جلوی یک اتفاق بد گرفته شود.

اغلب آدم های مبتلا به وسواس فکری ــ عملی، هم افکار ناراحت کننده و هم رفتارهای تکرار شونده را تجربه می کنند.

اگر به دنبال متخصص در زمینه تشخیص و درمان وسواس فکری می گردید حتما به مرکز روانشناسی اکسیر مراجعه نمایید. اکسیر خدمات روانشناختی خود را به صورت حضوری و غیر حضوری ارائه می دهد.

معیارهای اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری عملی، معیارها و ضوابطی دارد، که اگر معیارهای زیر در شما وجود داشته باشد، شما دچار وسواس شده اید و حتما باید برای درمان وسواس فکری هرچه سریعتر اقدام نمایید.

معیار وسواس های فکری

• افکار، تمایلات یا تصورات راجعه و پایداری که در دوره ای از اختلال، به شکل مزاحم و ناخواسته تجربه شده و در اکثر افراد، موجب اضطراب یا ناراحتی عمده گردند.
• فرد تلاش می کند این افکار، تمایلات یا تصورات را نادیده گرفته یا سرکوب کند یا با پرداختن به افکار یا فعالیت های دیگر (مثل انجام یک وسواس عملی)، خنثی سازد.

معیار وسواس های عملی

• رفتارهای تکراری (نظیر شستن دست، رعایت نظم و ترتیب، وارسی کردن) یا فعالیت های ذهنی (نظیر دعا کردن، شمردن، تکرار آهسته کلمات در سکوت) که فرد احساس می کند مجبور به اجرای آن ها در پاسخ به یک وسواس فکری و یا بر طبق قوانینی که باید دقیقاً انجام شوند، است.
• این اعمال یا فعالیت های ذهنی با هدف پیشگیری یا کاهش اضطراب یا ناراحتی و یا جلوگیری از بعضی از رویدادها و وضعیت های هراس آور صورت می پذیرند؛ با این وجود اعمال و فعالیت های ذهنی مذکور، رابطه ی واقع گرایانه ای با آنچه که قرار بوده خنثی یا جلوگیری شوند ندارد یا به وضوح افراطی اند.

وسواس های فکری یا عملی وقت گیرند (بیش از یک ساعت در روز) یا موجب ناراحتی قابل توجه یا اختلال در کارکرد های اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه های مهم کارکردی می شوند.

رایج ترین این وسواس ها

وسواس های فکری

رایج ترین وسواس های فکری عبارتند از:

• • ترس از نجس شدن یا نجس کردن
  • ترس از دست زدن به چیزهای سمی یا آلوده
  • ترس از آسیب رساندن به کسی یا کشتن کسی (مثلا فرزندان)
  • ترس از فراموش کردن انجام کاری؛ مثل قفل کردن در، بستن شیر گاز
  • ترس از انجام کاری غیر اخلاقی یا انجام رفتاری خجالت آور
  • ترس از ابتلا به یک بیماری، مثل ایدز یا سرطان

وسواس های عملی

رایج ترین وسواس های عملی عبارتند از:

• • شستشو و آب کشی مکرر و طولانی؛ مثل شستن مکرر دست ها در طول روز
  • وارسی و چک کردن افراطی مثل چندین بار قفل کردن در
  • اعمال تکراری مثل ۱۰ بار خاموش کردن چراغ
  • جمع کردن و انبار کردن چیزهای بی مصرف؛ مثل روزنامه یا وسایل غیرقابل استفاده
  • قرار دادن اشیا و وسایل به صورت قرینه یا براساس یک نظم خاص

تحقیقات نشان داده است، یکی از سخت ترین کارها در وسواس این است که خانواده ها به این درک برسند که برای شخص وسواسی راحت نیست که بتواند رفتارش را متوقف کند. خانواده بارها عصبانی و ناراحت می شوند، از این که فرد رفتارهای وقت گیر و غیر واقعی انجام می دهد. خانواده ها نقش مهمی در درمان وسواس فکری عملی در افراد دارند.

با این حال عجیب نیست که فرد نشانه های خود را قبول نکرده و فقط به خاطر اضطراب و افسردگی برای درمان مراجعه می کند.

دلایل اختلال وسواس فکری – عملی چیست؟

دلایل واقعی وسواس فکری – عملی شناخته نشده است. ژن ها در این بیماری نقش دارند. اعضای خانواده های افراد مبتلاء، اغلب وسواس فکری – عملی و دیگر مشکلات اضطرابی دارند. اما ژن ها به تنهایی تبیین کننده ی وسواس فکری – عملی نیستند؛ همچنین به نظر می رسد که یادگیری و استرس در این اختلال نقش داشته باشد.

وسواس شامل احساس، اندیشه یا تصویر ذهنیِ مزاحم است، و اجبار شامل رفتاری آگاهانه و عودکننده‌ است. ریشه بیماری وسواس، اضطراب است و بیماری به دو شکل فکری و عملی بروز می‌ کند. چنانچه بیمار در برابر انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر می‌ شود.

گاهی اوقات کودکان هم دچار وسواس می‌ شوند، که معمولاً نشانه‌ های آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است.

فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی برای کاهش اضطراب خود که ناشی از فکر مزاحم است، فعالیت دیگری انجام می‌ دهد که اضطراب او را کاهش دهد؛ که این خود می‌ تواند به شدت اختلال، کمک کند. فرد هم باید جهت درمان وسواس فکری اقدام کند و هم اضطراب خود را کاهش دهد.

علل اختلال وسواس فکری ــ عملی

به دلیل اینکه انواع مختلفی از آن وجود دارد، بررسی علل بسیار مشکل می باشد. به عنوان مثال، عواملی که باعث به وجود آمدن علائم و نشانه های جمع آوری اشیا در فرد می شوند، با عواملی که ترس از آلودگی را به وجود می آورند متفاوت هستند. وسواس همانند سایر بیماری های روانی، نتیجه ترکیب عوامل مختلف زیستی، روانی و اجتماعی می باشد.

با این حال، افراد مختلف با علائم و نشانه های متفاوت، می توانند ترکیب گوناگونی از عوامل را داشته باشند و همین امر، مشخص کردن علت بیماری و درمان وسواس فکری را بسیار پیچیده می کند.

مدل ژنتیکی

تحقیقات نشان داده اند که پنج در صد از افراد بسیار نزدیک به فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری ــ عملی، در مراحلی از زندگی دارای علائم و نشانه های وسواس بوده اند. در واقع می توان گفت که علائم و نشانه های وسواس های فکری ــ عملی (نه بیماری وسواس فکری ــ عملی)، تنها در ده تا پانزده درصد از افراد بسیار نزدیک فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری ــ عملی دیده می شود.

بنابراین می توانیم بگوییم که در این زمینه عوامل ژنتیکی، بیش از عوامل اجتماعی دخالت دارند. حتی اگر افرادی به طور ژنتیکی مستعد مبتلا شدن به اختلال وسواس فکری ــ عملی باشند، باید این استعداد به وسیله عوامل اجتماعی جرقه زده باشد و اگر شرایط زندگی اجتماعی خوب باشد، ممکن است فرد هرگز به وسواس مبتلا نشود.

نظریه روانکاوی درباره ی اختلال وسواس فکری ــ عملی

بر طبق این نظریه، نوروز وسواس فکری ــ عملی در مرحله مقعدی رشد، که طی آن آموزش تخلیه صورت می گیرد، آغاز می شود. شخص مبتلا به اختلال وسواسی فکری ــ عملی، حتماً در این مرحله مشکلاتی داشته که بعداً منجر به خصوصیات خشکی، کنترل افراطی، برنامه ریزی و دیگر صفات یا رفتارهای وسواسی فکری ــ عملی خواهد شد.

در سه مطالعه تجربی، که مشکلات آموزشی تخلیه را در کودکان مبتلا به وسواس فکری ــ عملی بررسی کردند، در۱۷ مورد از ۱۸ مورد، هیچ گونه شواهدی مبنی بر آموزش تخلیه سخت گیرانه به دست نیامد.

نظریه یادگیری و مدل های شرطی سازی

نظریه های یادگیری زیادی وجود دارند که از برخی از آن ها برای تبیین اختلال وسواسی فکری عملی استفاده شده است؛ اما به نظر می رسد که نظریه یادگیری دو عاملی بیش از همه مورد استفاده بوده است. در این نظریه، فرض بر آن است که افکار وسواسی به این دلیل ایجاد اضطراب می کنند که در تجربه فرد آن افکار با محرک های اضطراب بر انگیز غیر شرطی همراه بوده اند.

لذا افکار وسواسی، ایجاد اضطراب شرطی می کنند، که کاهش آن برای فرد تقویت کننده است. اعمال وسواسی به این دلیل ایجاد و نگهداری می شوند که موجب کاهش اضطراب می شوند. این اعمال وسواسی، از طریق زنجیره ای کردن پاسخ، ساخت می یابند.

بنابراین عامل اول شرطی سازی کلاسیک پاسخ اضطرابی است، و عامل دوم شرطی سازی ابزاری رفتار وسواسی است که از طریق کاهش اضطراب تقویت می شود (یعنی تقویت منفی).

اختلال وسواس فکری – عملی چگونه به وجود می آید؟

مطالعات نشان داده اند که ۹۰% از افراد، افکاری شبیه به افکار افراد مبتلاء به وسواس فکری – عملی دارند. اما افراد مبتلاء، به نظر می رسد که نسبت به دیگر افراد بیشتر از چنین افکاری ناراحت می شوند. اغلب افکاری که افراد مبتلاء به وسواس فکری – عملی را نگران می کنند، برعلیه باورها و ارزش هایشان است. برای مثال یک مادر دلسوز می ترسد که به کودکش آسیب برساند.

چون افرادی که وسواس فکری – عملی را شکل می دهند با چنین افکاری ناراحت می شوند، تلاش می کنند تا از آن ها اجتناب نمایند. اغلب آن ها خود را مجبور می کنند تا فکر کردن در مورد این افکار را متوقف کنند. اما مشکل این است که هر چقدر شما بیشتر تلاش کنید تا در مورد چیزی فکر نکنید، چیزی که بیشتر به ذهن شما می آید همان است.

زمانی که افراد در می یابند که نمی توانند از افکار ناراحت کننده اجتناب کنند، آن ها رو به سوی شیوه های دیگری به منظور کاهش احساس اضطراب می آورند. آن ها ممکن است شروع به انجام بعضی اعمال، مانند شستن بسیار زیاد یا زمزمه کردن دعا کنند. این کار معمولاًً اضطراب آن ها را فرومی نشاند. اما مشکل این است که این فرونشانی اضطراب موقتی است و به زودی آن ها باید عمل بیشتری به منظور رسیدن به احساسی بهتر، انجام دهند. طولی نمی کشد که این عمل تبدیل به عملی وسواسی می گردد.

رویکردهای درمان وسواس فکری به صورت فردی

درمان روان پویشی وسواس فکری ــ عملی

شاید کامل ترین توضیح از یک رویکرد روان پویشی معاصر برای درمان وسواس فکری ــ عملی، رویکرد آدامز (۱۹۷۲) باشد، که به درمانگران توصیه می کند با نمونه های عینی از زندگی بیمار کار کنند نه صورت بندی های کلامی فراگیر.

او بررسی الگوهای معاصر و نیز ریشه تعارض ها و ایجاد رابطه درمانی خودمانی در ملاقات های خانوادگی، جلسات خانوادگی، و مشاهده بازی و غیره و بیان و درک احساسات را توصیه می کند.

درمان رفتاری

درمان رفتاری معمولاً از دو مدل خاص اختلال وسواس فکری ــ عملی مشتق می شود. نخست،نظراتی که رفتارهای وسواس فکری ــ عملی را از دید مدل کاهش کشش می نگرند، که درآن افکار وسواسی و رفتار تشریفاتی،اضطراب را کاهش می دهند. درمان های به وجود آمده از این مدل، بر کاهش شناخت ها و تشریفات مزاحم، از طریق کاهش برانگیختگی در مقابل موقعیت هایی که اضطراب ایجاد میکنند تاکید دارند.

دوم، مدل شرطی سازی کنشگر که اصلاح پیامدهای افکار و رفتار وسواسی را مهم می داند. نمونه های تنبیه و خاموشی، از این مدل به دست می آیند. تکنیک هایی که منعکس کننده مدل کاهش اضطراب هستند، شامل حساسیت زدایی منظم، انواع سرمشق دهی و مواجهه و پیشگیری از پاسخ می شوند.

ارائه موقعیت ها ممکن است واقعی یا خیالی باشد. تکنیک های سرمشق دهی، که از نظر روش کار، شبیه نمونه های مواجهه هستند نیز، در درمان وسواس فکری عملی، توجه تجربی را به خود جلب کرده اند.

تکنیک سرمشق دهی

از دو نوع تکنیک سرمشق دهی استفاده شده است:

• سرمشق دهی مشارکتی
• سرمشق دهی منفعل

سرمشق دهی مشارکتی، بیشترین استفاده را در درمان وسواس فکری داشته است.همچون حساسیت زدایی منظم، این رویکرد دربرگیرنده سلسله مراتبی از محرک هاست که ایجاد می کنند. درمانگر عمل مواجهه را با ماده ای که در پایین ترین سطح سلسله مراتب است تا بالاترین سطح سلسله مراتب است را در حضور بیمار، انجام می دهد.

سپس بیمار با موقعیت مواجه می شود و با آن تماس برقرار می کند، تا اینکه قادر شود مراحل کامل آن را به طور متوالی و بدون کسب کمک از درمانگر انجام دهد. در سرمشق دهی منفعل، بیمار درمانگر را مشاهده می کند که با محرک های رتبه بندی شده مواجه می شود، اما بیمار با محرک ها تماس برقرار نمی کند. در هردو تکنیک، از روش جلوگیری از پاسخ استفاده می شود.

روش های درمان اختلال وسواس فکری

درمان های دارویی

روش های درمانی گوناگونی تا کنون برای درمان وسواس فکری ، به کار رفته است. بخش مهمی از این روش ها، درمان های دارویی می باشد. درمان دارویی را برخی از متخصصان به عنوان انتخاب اول برای درمان وسواس فکری ــ عملی به کار می برند.

برخی دیگر، درمان دارویی را به عنوان مکمل روان درمانی بینش گرا یا رفتار درمانی به کار می برند، یا برای بیمارانی تجویز می کنند که برای آن ها روان درمانی و رفتار درمانی، به تنهایی، بی اثر بوده است. کلومیپرامین، داروی استاندارد برای استفاده در درمان وسواس فکری ــ عملی شناخته شده است.

داروهایی که بهترین عملکرد را برای وسواس فکری – عملی دارند، سطح سروتونین شیمی مغز را افزایش می دهد. مطالعات نشان می دهند که ۵۰-۶۰% از بیماران با این داروها بهبود می یابند. اما بیشتر بیماران در می یابند که با قطع دارو علائمشان بر می گردد. به همین دلیل درمان شناختی – رفتاری باید به درمان دارویی اضافه شود. برای بعضی بیماران، ترکیب دارو درمانی با روان درمانی بهترین نتیجه را می دهد.

روان درمانی حمایتی

روان درمانی حمایتی، بدون تردید جای خود را دارد؛ به خصوص برای گروه بیماران وسواسی، که بر خلاف علائم خفیف یا شدید خود، قادر به کار و تطابق اجتماعی هستند. تماس منظم و مستمر با یک متخصص علاقه مند، دلسوز و تشویق کننده، ممکن است به بیمار کمک کند تا با اتکای او به عملکرد عادی خود ادامه دهد؛ در حالی که بدون چنین کمکی مغلوب علائم خود خواهد گردید.

مرکز روانشناسی اکسیر تمام خدمات روانشناختی خود را به افرادی که تحت پوشش بیمه بانک های طرف قرارداد اکسیر هستند رایگان ارائه می دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.

بستری کردن

بستری کردن یکی از روش های درمان وسواس فکری عملی شدید است. در مواردی که آداب وسواسی و اضطراب به سطح غیر قابل تحمل می رسد، باید بیمار را بستری نمود تا محیط بیمارستان و دوری از استرس، علائم بیماری را به سطح قابل تحمل کاهش دهد. نباید فراموش کرد که خانواده بیمار نیز، غالباً تحت تاثیر رفتار بیمار به مرز درماندگی رسیده است.

رفتار درمانی

هرگونه تلاش روان درمانی، باید شامل توجه به اعضای خانواده بیمار نیز از طریق تقویت روحی، اطمینان بخشی،‌ توضیح دادن و اندرز در مورد مدارا با بیمار بوده باشد. بسیاری از متخصصان رفتار درمانی را درمان انتخابی بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری ــ عملی می دانند. رفتار درمانی ممکن است هم به طور سرپایی و هم به صورت بستری انجام گیرد.

رفتار درمانی در ۶۰ الی ۷۵ درصد از بیماران موثر است. حساسیت زدایی، بازداری فکر،‌ غرقه سازی تجسمی و شرطی سازی آزارنده نیز در درمان بیماران به کار رفته است. تعهد بیمار حائز اهمیت است.

بعضی از متخصصان رفتار درمانی، از روش ممانعت از ابراز پاسخ استفاده می کنند که در آن گاهی، به زور از انجام عمل وسواسی جلوگیری می شود.

پدید آیی و بسط تکنیک های شناختی

پدید آیی و بسط تکنیک های شناختی و کاربرد سودمند آن، در بسیاری از اختلالات خلقی و اضطرابی، به لحاظ به کارگیری این روش ها در درمان وسواس فکری موجب علاقه محققان متعدد شده است. تاکنون چندین مطالعه، اثر بخشی این روش ها را به اثبات رسانیده است.

روان درمانی خانواده

شیوه های روان درمانی خانواده غالباً بر حمایت خانواده، کمک به کاهش ناهماهنگی زناشویی، که از اختلال وسواس ناشی شده است و ساختن اتحاد درمانی با اعضای سالم خانواده تاکید داشته اند.

به تازگی چند مطالعه اثر بخشی به تنهایی و در ترکیب با سایر روش های درمانی را برای بیماران وسواسی، به خصوص مبتلایان وسواس همراه با افسردگی آندوژن، به اثبات رسانده اند.

لوکاتومی بایمدیال

سرانجام برای بیماران شدید، که به هیچ روش درمانی واکنش مثبت نشان نداده اند، لوکاتومی بایمدیال که ضایعاتی در الیاف تالاموسی ــ پیشانی ایجاد می کند، موثر گزارش شده است.