نحوه تغییر رفتار کودکان

برای تغییر رفتار کودکان روش‌های مختلفی مانند تنبیه، تشویق، نادیده گرفتن و … وجود دارد. در این مقاله نحوه انجام هر یک از این روش‌ها برای تغییر رفتار کودکان را بیان می‌کنیم.

چطور تنبیه کنیم؟

این روش اولین روشی است که والدین برای تغییر رفتار کودکان استفاده می‌کنند. تنبیه به تنهایی نمی‌تواند نتایج دلخواه را فراهم کند؛ زیرا به طور کلی روشی منفی است. این روش به کودک می‌آموزد که چه کاری را نباید انجام دهد. اما نمی‌آموزد که چگونه باید رفتار کند. به علاوه تنبیه وقتی در تغییر رفتار کودکان موثر است که موقتی باشد چون وقتی از یک تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تاثیرش را از دست می‌دهد.

تنبیهی را انتخاب کنید که رفتار ناخواسته را کاهش دهد:

نصیحت ما این است که نخست نتایج تنبیه را بررسی کنید. اگر رفتار هدف کاهش یافته بود، می‌توانید دوباره از آن نوع تنبیه استفاده کنید. در غیر این صورت، تکرار آن تنبیه سودی ندارد و باید روش دیگری را بیازمائید.

از تنبیه در کنار روش‌های مثبت استفاده کنید:

تنبیه به تنهایی رفتار خوب را به کودک نمی‌آموزد. برای تشویق کودک به انجام آنچه می‌خواهید، باید تفهیمش کنید، به او آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار مزبور، پاداشی برایش در نظر بگیرید.

تنبیه را به تعویق نیندازید:

اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید، درست پس از رفتار ناپسندش این کار را انجام دهید. پس صبر نکنید تا « بابا بیاد خونه».

همیشه پی‌آمدها را تشریح کنید:

کودک باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت می‌کند و در صورت پافشاری در انجام آن، واکنش شما چه خواهد بود.

ثابت قدم باشید:

تنبیه باید در تمام مواردی که آن رفتار ناپسند سر می‌زند، انجام شود.

الکی تهدید نکنید:

کودک را به تنبیهی که آن را انجام نمی‌دهید، تهدید نکنید.

برای اصلاح رفتار به کودک فرصت دهید:

هدف از تنبیه، اصلاح رفتار کودک است پس باید به او فرصت دهید تا آموخته‌هایش را نشان دهد.

تنبیه بدنی باید کنترل شده و مختصر باشد:

ما به عنوان یک اصل، تنبیه بدنی را برای تغییر رفتار کودکان توصیه نمی‌کنیم. ما معتقدیم که محدودیت‌های خارجی تنبیه بدنی باید در حد یک ضربه کوچک به پشت دست یا به کفل کودک باشد، آن هم با کف دست. هرگز برای تنبیه از ترکه، کمربند، خط کش یا امثال آن استفاده نکنید. به جای تنبیه بدنی از روش‌های دیگر نظیر محروم کردن موقتی، تصحیح بیش از حد و اشکال دیگر تنبیه نظیر محدود کردن و گرفتن برخی امتیازات استفاده کنید.

دکتر حانیه صالحیان در رابطه با علت عادت های رفتاری و نحوه برخورد مناسب با عادات رفتاری توضیحات ارزنده ای را ارائه داده اند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مقاله مرتبط: اثرات تنبیه بدنی

مقاله مرتبط: روش های موثر به جای تنبیه و فریاد زدن

مقاله مرتبط: شیوه های صحیح و درست تنبیه کودکان

مقاله مرتبط: تنبیه سکوت یا قهر کردن با کودک

چگونه از روش محروم کردن موقتی استفاده کنیم؟

از جمله روش‌های تغییر رفتار کودکان محروم کردن است. این روش بدین معناست که کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کنید تا نتواند مورد توجه قرار بگیرد و تمجید شود.

محل اخراج کردن را به دقت انتخاب کنید.
محل اخراج شدن باید خسته کننده باشد (البته نباید تاریک یا نرسناک باشد). جایی که از جریان فعالیت خانواده جدا باشد.
دلایل محرومیت را برای کودک بیان کنید.
پیش از هر اقدامی به کودکتان بگوئید اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، او را به اتاقش می‌فرستید. توضیح دهید که این کار کمکش می‌کند تا او عادت ناپسندش را ترک کند.
مدت زمان محرومیت را برحسب سن کودک تعیین کنید.
یک کودک را می‌توان در ازای هر سال از سنش یک دقیقه اخراح کرد. بر این اساس، برای یک کودک چهار ساله، چهار دقیقه؛ برای یک کودک پنج ساله، پنج دقیقه و به همین نسبت برای هر سال اضافی، یک دقیقه بیشتر مناسب است.
در صورت مقاومت، بر شمار دقایق بیافزائید.
اگر در محروم کردن کودک با نگهداشتن او در محل اخراج، مشکلی پیدا کردید، در ازای هرگونه مقاومت یک دقیقه به زمان اخراج اضافه کنید.
در صورت مقاومت کودک، کمی عصبانیت به خرج دهید.
اگر به جایی رسیدید که لازم بود در کلمات و رفتارتان عصبانیت به خرج دهید، به کودک اطلاع دهید که اگر مجازات را نپذیرد، اسباب بازی مورد علاقه، یا یک امتیاز ویژه را برای چندین روز از دست خواهد داد.
از یک تایمر استفاده کنید.
زمان را با یک تایمر در آشپزخانه نگاه دارید. به کودک بگوئید:« وقتی صدای زنگ تایمر رو شنیدی می‌تونی از اتاقت بیای بیرون. به شرط آنکه آروم باشی.»
نگذارید دوره محروم شدن، راهی برای دور ماندن از مسئولیت‌ها باشد.
پس از به پایان رساندن زمان محرومیت، از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می‌داد، انجام دهد یا رفتار مناسبی نشان دهد.
تنبیه را با موقعیت سنی کودک تطبیق دهید.
چگونه از « تصحیح بیش از حد» استفاده کنیم
از پی‌آمدهای طبیعی برای شکستن عادات ناپسند و آموزش رفتارهای مناسب به طور همزمان استفاده شود.

به این مثال توجه کنید: کودک شما روی دیوار نقاشی می‌کشد. به او بگوئید: «دیوار کثیف شده است و یک نفر باید آن را تمیز کند تا دوباره قشنگ شود» لوازم نظافت را در اختیار کودک قرار دهید و بر تمیز کردن دیوار نظارت کنید. سپس توضیح دهید که حالا لکه تمیز شده، روشن تر از سایر نقاط دیوار است، پس بقیه نقاط دیوار نیز باید تمیز شود (حتما برای درخواست دوم، دلیل بیاورید).

اگر کودک از دستورات شما سرپیچی کرد. با آرامش اما خیلی قاطع به او بگوئید که احساسش را درک می‌کنید و می‌دانید که او به اندازه کافی در این کار مهارت ندارد. سپس به او نشان دهید که چگونه کار را انجام دهد. دست کودک را بگیرید و کمکش کنید؛ حتی اگر مقاومت کرد یا شکایت داشت؛ سرانجام وقتی تمام دیوار تمیز شد، از او بخواهید که محل دقیق نقاشی را به شما نشان دهد. اگر دوباره روی دیوار چیزی نوشت تمام مراحل قبل را تکرار کنید. « وای نه؟ دیوار دوباره کثیف شد. تو باید باز هم دیوار رو تمیز کنی! بعدش که تموم کردی، می‌تونی دوباره جای نقاشی رو به من نشون بدی».

روش تصحیح بیش از حد

حالا برای تغییر رفتار کودکان، روش استفاده از روش « تصحیح بیش از حد» را فرا می‌گیرید:

کودک را وادار کنید تا اشتباه خود را جبران کند.
برای نمونه: دیوار را تمیز کند، لباس‌ها را از روی زمین جمع کند، به خاطر گاز گرفتن عذر خواهی کند.

کودک را مجبور کنید تا روی رفتارهای مثبت تمرین کند.
جلسات تمرین را زیر نظر بگیرید.
در صورت لزوم از هدایت دستی استفاده کنید.
اگر کودک در برابر این تمرین‌ها مقاومت می‌کند، با دست هدایتش کنید تا اعمال صحیح را انجام دهد. اگر اسباب‌بازی‌ها را جمع نمی‌کند، دست‌هایش را بگیرید و مانند آدم ماشینی هدایتش کنید تا اسباب‌بازی‌ها را جمع آوری کند و در جای درست بگذارد. تا وقتی کار انجام شود یا کودک خودش شروع به انجام آن کند، قاطع باشید.
حرف شنوی کودک را بستایید و آن را تقویت کنید.
در برابر درخواست‌های کودکی که می‌خواهد تکلیفش را برایش انجام دهید، مقاومت کنید.
هیچ گاه خودتان شروع به تمیز کردن دیوار یا جمع آوری اسباب‌بازی‌ها نکنید.

چگونه به حرفهای بچه‌ها گوش دهیم و با آن ها صحبت کنبم.

به زبان رفتار گوش دهید.
بر احساسات برچسب بزنید.
یکی از روش‌های موثر برای آموزش چگونگی بیان احساسات به کودک، درخت احساس است. تنه و شاخه‌های یک درخت بزرگ را روی یک صفحه کاغذ بزرگ بکشید. همانطور که شما و کودک کلماتی را که احساسات را بیان می‌کنند می‌شناسید، یک چهره یا یک حالت از آن احساس را بکشید و لغت را زیر آن بنویسید. سپس این نقاشی‌ها را بریده روی شاخه‌های درخت بچسبانید. سپس هنگامی که کودک می‌خواهد احساس خود را بیان کند، بدون معطلی از این درخت استفاده کنید. هنگامی که کودک از کلمات جدید به طور صحیح استفاده می‌کند، او را تشویق کنید.

برای گوش دادن به حرف‌های کودک خود وقت بگذارید.

مراحل زیر به شما کمک خواند کرد تا از نظر کمی و کیفی به یک ارتباط مناسب با کودکتان دست یابید.

به طور مرتب با آن ها گفتگو کنید. هر روز وقتی را به این کار اختصاص دهید.
برای صحبت کردن قرار بگذارید. وقتی کودک می‌خواهد با شما صحبت کند یا به طور غیر شفاهی اشاره می‌کند که چیزی او را آزار می‌دهد، در اسرع وقت به طور خصوصی با او خلوت کرده، یا برای صحبت کردن با او قرار بگذارید.
تمام توجهتان را به او جلب کنید. به یک جای خلوت و ساکت بروید و طوری عمل کنید که انگار تا ابد می‌خواهید گوش کنید.
سر صحبت را باز کنید.
به کودک اجازه صحبت کردن بدهید.
از پرسش‌ها برای افزایش اعتماد کودک و به حرف کشیدن او استفاده کنید. « بعدش چی شد؟»، « اون چی گفت؟» از جملاتی استفاده کنید که همدردی شما را می‌رساند. « شرط می‌بندم که خیلی ناراحتت کرد.» « اگه کسی با من این کار رو کرده بود، خیلی عصبانی می‌شدم.» یا حتی با کلماتی کوتاه مانند « چه بد!» یا « عجب!» می‌توان مکالمه را ادامه داد.
بگذارید کودک حس کند که شما از درد دل کردن او خوشحالید. می‌توانید به سادگی بگوئید« متشکرم که درباره این موضوع با من صحبت کردی» یا شاید« می‌دونم که صحبت کردن راجع به این مسأله، چقدر برای سخت بود. خوشحالم که احساس کردی می‌تونی پیش من بیایی و ناراحتی‌ات رو به من بگی.» یا برای همدردی او را در آغوش بگیرید.

چگونه با کودک خود صحبت کنیم؟

مجبورش کنید به چشمهایتان نگاه کند. از آنجایی که حواس کودکان به آسانی پرت می‌شود، اطمینان حاصل کنید که هنگام صحبت کردن، به شما نگاه می‌کنند. شاید این مهم‌ترین عامل در پیروی کودک از دستورات یا گوش دادن به شما باشد. گاهی برای جلب توجه یک کودک لازم است تماس جسمی با او داشته باشید. به آرامی دستتان را روی شانه‌اش بگذارید یا در صورت لزوم، دوتا دستتان را روی شانه‌هایش قرار دهید و با ملایمت صورتش را به طرف خود نگهدارید.آ
رام ولی محکم صحبت کنید.از
جملات پرسشی اجتناب کنید. اگر در مورد چیزی که می‌خواهید کودکتان انجام دهد سئوالی در ذهن ندارید، از جملات قاطع استفاده کنید تا دقیقا بداند چه کار باید بکند و به علاوه آن را چه موقع، کجا و چگونه انجام دهد
ا جملات ساده صحبت کنید.
احساستان را به کودک بگوئید. « به خاطر اینکه خودت توالت رو تمیز نمی‌کنی، واقعا ناراحتم.» یا « وقتی به موقع خونه نمیای واقعا نگران می‌شم.»
اگر از جملاتی استفاده کنید که به جای کودک به خودتان اشاره کند، می‌توانید از انتقاد، سرزنش یا حمله کردن به کودک بپرهیزید، هم چنان احساسات را به طور موثری بیان کنید.

روش کسب آرامش

چگونه از روش‌های کسب آرامش (یا همان ریلکسیشن Relaxation) استفاده کنیم. ( یا چگونه خونسرد باشیم).

واکنش‌های تنش را تشخیص دهید.
به کودک کمک کنید تا واکنش‌های ناشی از تنش را تشخیص دهد. برای تعیین علت تنش یک کودک به مهارت‌های ارتباطی خوبی نیاز داریم. چند مثال از نگرانی‌های خود بزنید و خلاصه کاری کنید که کودک نیز در مورد نگرانی خود شروع به صحبت کند. او ممکن است بگوید که از امتحان روز چهارشنبه می‌ترسد.
سعی کنید منشاء تنش را حذف کنید.
روش‌های کسب آرامش را به کودک آموزش دهید.
زمان سکوت (قصد شما این است که به کودک آموزش دهید تا چند دقیقه – به ازای هر سال سن کودک، یک دقیقه- به آرامی دراز بکشد).

روش تنفس (تنفس آرام یکی از مهم‌ترین عوامل در آموزش آرامش است و می‌توانید بر روی سطح آرامش اثارت عمیقی به جای گذارد). « به پشت بخواب و فکرت رو آرام کن. چشماتو ببند. یک دستتو روی سینه‌ات بگذار و دست دیگرت رو روی شکمت. حالا نفس بکش! می‌تونی حس کنی که دستهات حرکت می‌کنند! حالا با شمارش من نفست رو بکش تو و بده بیرون». (رفته رفته شمارش را کند کنید. کودک تا عدد ۴ نفس را تو می‌کشد، تا ۲ صبر می‌کند و سپس با ۴ شماره نفسش را بیرون می‌دهد. سپس تا ۲ شماره صبر می‌کند تا دوره بعدی را آغاز کند).
به زودی دستی که روی شکم قرار دارد بیشتر از دست دیگر حرکت خواهد کرد.
کودک را مجبور کنید روزی چند بار در چندین جای مختلف خانه و در حالات مختلف از قبیل خوابیده، نشسته یا ایستاده تمرین کند.

مقاله مرتبط: روش های آرمیدگی و تکنیک های ریلکسیشن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

شل کردن تدریجی ماهیچه‌ها

مرحله ۱- دست‌های اسپاگتی «دراز بکش و بدنت را شل کن. چند لحظه همان طور که یاد گرفتی، نفس بکش. دستت رو مشت کن. بازوهایت را خم کن تا بتونم ماهیچه‌ات رو ببینم».

«آرام ماهیچه‌هات رو تا اونجا که می‌تونی سفت کن. تا ۱۰ بشمار- ۱۰،۹،۸،۷،۶،۵،۴،۳،۲،۱. حالا یک نفس عمیق بکش. اونو نگهدار. بعد در حالی که به آرومی می‌گی آروم باش! نفست رو خارج کن و همزمان با اون ماهیچه‌هات رو به سرعت شل کن تا بازوت پایین بیفته». « دست‌هات رو مثل یک رشته اسپاگتی تکان بده، به طوری که از جاشون زیاد حرکت نکنند.

مرحله ۲- پاهای فولادی. «به پشت روی زمین بخواب. تمام حواست رو به پاهایت متمرکز کن. پای راستت رو دراز کن و شست پایت رو به طرف سرت خم کن تا ماهیچه‌های جلوی ساق پایت سفت شوند. در حالی که پایت در حالت کشیده است، اونو چند سانتی متر از روی زمین بلند کن».

مرحله۳- شکم سفت مثل سنگ. دراین هنگام به کودک بگوئید نفس کشیدن، دست‌های اسپاگتی و پاهای فولادی را تمرین کند. سپس به صورت زیر عمل کنید. «دستها و پاهایت بسیار شل هستند. حالا شکمت رو اونقدر سفت کن که انگار می‌خوان به اول مشت بزنن. خوب حالا سعی کن اونو مثل سنگ سفت کنی و همان طور نگهش داری. به آرامی تا عدد ده بشمار. نفس رو به داخل بکش و در حالی که می‌گی آ…ر…و…م، نفست رو بیرون بده و شکمت رو شل کن».

مرحله۴- چهره شاد. «این طور نشان بده که نور شدیدی به چشمانت تابیده. دندان‌هات رو به هم فشار بده و لب‌هات رو به شکل یک غنچه منقبض کن. یک نفس عمیق بکش. ماهیچه‌های صورتت رو سفت کن و همین طور تا وقتی که می‌شمارم ، نگاه دار. در حالی که کلمه آ…ر…و…م رو زمزمه می‌کنی، نفست رو بیرون بده و تمام صورتت رو با دهان باز شل کن! خوب بود حالا یه بار دیگه».

مرحله۵- مهار افکار. اگر کودک شما به راحتی می‌تواند از ۱۰۰ برعکس بشمارد، با این عدد شروع کنید یا با هر عددی که می‌خواهد. اگر برعکس شمردن برایش سخت بود، می‌تواند به طور عادی بشمارد.«با گفتن هر عدد، نفس بگیر و بیرون بده و بگو آروم! چشم‌هات رو ببند و سعی کن هر عددی رو که می‌گی در ذهنت مجسم کنی. به هیچ چیز جز اعداد فکر نکن. حالا وقت آرامشه».

مرحله۶- تمرین. برای تمرین روزانه کودک زمان بندی کنید. این زمان بندی باید منظم باشد. برای بیشتر خانواده‌ها موقع خواب بهترین وقت است؛ زیرا به کودک زمان می‌دهد که روز را به خوشی به پایان برد.
برای ایجاد انگیزه از یک جدول استفاده کنید.
از روش کسب آرامش فوری استفاده کنید.

متخصصین روانشناس اکسیر در جهت تغییر رفتار کودکان کارگاه‌ و کلاس آموزشی برای شما والدین گرامی برگزار می‌کنند.