آموزش توالت رفتن به کودکان
توالت رفتن کودکانروی اعتمادبه‌نفس والدین اثر دارد. بسیاری از پدر و مادرها در مقام مقایسه خود با دیگر والدین برمی‌آیند و به دلیل سرخوردگی، خسته می‌شوند و به تنبیه کودک روی می‌آورند. سن تکامل هر کودک در این آموزش بسیار اهمیت دارد اما معمولا بعد از ۵/۱ سالگی زمان مناسبی است چون رشد جسمی، شناختی و هوشی بچه به حدی که برای یادگیری مهارت توالت رفتن لازم است، رسیده و کودک در این سن ادای بزرگ‌ترها را درمی‌آورد و الگوپذیری دارد پس می‌تواند مانند آنها عمل کند اما قبل از شروع برنامه آموزشی، والدین باید بررسی کنند کودک توانایی درک این موضوع را دارد یا خیر.
این بررسی چطور باید انجام شود؟
بسیار ساده؛ مثلا اینکه کودک می‌تواند به چشم، بینی، دهان، مو و اعضای بدن خود اشاره کند و با شیوه خود آنها را نام ببرد. شاید بعضی از والدین بگویند ما به فرزندمان یاد نداده‌ایم این چشمته، این گوشته و… اما قرار نیست این موضوع را به او بیاموزیم بلکه باید در جریان زندگی و حین رشد آنها را یاد گرفته باشد. نکته دوم اینکه باید بتواند به ۴ دستور کلامی توجه کند؛ ۱) دستور کوتاه: بنشین، بلندشو، ۲) دستورات ترکیبی: برو جورابتو بیار، دنبالم بیا آشپزخانه تا بهت آب بدم، ۳) تقلید کارهای ساده شما: شانه کردن مو، تلفن زدن، قاشق دست گرفتن (مهم نیست چقدر درست این کار را انجام دهد، مهم این است که بتواند تقلید کند) و ۴) مبادله کردن را بفهمد: عروسکتو بده به من تا این شکلات را بهت بدم.
پس با این بررسی در واقع کودک را محک می‌زنیم تا متوجه شویم برای یادگیری آماده است یا نه.
بله، اما باید همزمان با این سنجش، خودمان را هم ارزیابی کنیم. اگر درگیر مشکل حادی هستیم، یکی از عزیزانمان بیمار است، دنبال خانه می‌گردیم و اسباب‌کشی داریم و شرایط روانی‌مان مناسب نیست، قطعا نمی‌توانیم به خود مسلط شویم و از کودک حمایت کنیم در حالی که اگر تشویق و تنبیه درست را دریافت نکند، یاد می‌گیرد خشم و عصبانیت والدین را کنترل کند و تسلط آنها را بر خود محک بزند. او قطعا در آغاز یادگیری احتمال خطا دارد و اگر والدین نتوانند هیجانشان را کنترل کنند، او موضوع را به بازی می‌گیرد چون از توجه پدر و مادر چه منفی و چه مثبت، لذت می‌برد. پدر و مادر باید از مدت‌ها قبل، وقتی می‌بینند کودک درک کثیف‌کردن پوشکش را دارد و از آن ناراحت می‌شود، برای او وقت بگذارند. مثلا تا می‌بینید در گوشه‌ای در حال زور زدن است یا بی‌حرکت جایی ایستاده و دفع دارد، کنارش بروید و بگویید: «داری پی‌پی می‌کنی مامان!» و بعد پوشکش را عوض کنید. او را بشویید تا کم‌کم بفهمد این حسی که دارد، چیست. بچه‌هایی که حس دفع را می‌فهمند، زودتر موفق می‌شوند. مرحله بعدی، بازی با لگن است. اجازه دهید با لباس روی لگن بنشیند و در اتاق اجرای دستورات را تمرین کند. پس نباید از اول کودک را با لگن به دستشویی برد و شروع کرد.
این موضوع عمومیت ندارد اما اغلب بچه‌ها از چاه توالت می‌ترسند و اگر قرار باشد از ابتدا لگن را به آنجا ببرید، از آن واهمه پیدا می‌کنند. نباید با حس ترس آموزش را شروع کرد. پس از فهماندن اینکه لگن برای چه کاری است، باید در یک راهروی خلوت یا حمام به کودک آموخت روی لگن بنشیند و ادرار یا مدفوع کند. تهیه اسباب‌بازی صدادار پلاستیکی مخصوص توالت رفتن هم مهم است تا کودک فقط هنگام دفع اجازه بازی با آن را داشته باشد. همین که او دستور «لباستو در آر، برو بنشین روی لگن و بیا یه عکس برگردان جایزه بگیر.» را اجرا کند و ساعتی یکبار این کار انجام دهد، شروع خوبی است و چه دفع داشته باشد چه نه، باید عکس‌برگردان را بگیرد. کودک را عادت دهید ۳ بار در روز، ۱۰ دقیقه بعد از مصرف هر وعده غذایی ۵ تا ۱۰ دقیقه روی لگن بنشیند چون حرکات روده بعد از غذا افزایش می‌یابد و به دفع مدفوع کمک می‌کند.
خیلی از والدین با آموزش مدفوع مشکل دارند و می‌گویند فرزندشان فقط یاد گرفته در لگن ادرار کند، آنها چه باید بکنند؟
یکی از نکته‌های مهمی که از شرایط آماده‌سازی کودک برای توالت‌رفتن است، رفع یبوست احتمالی است. کودکی که یبوست دارد و در پوشک با هزار و یک مشکل مدفوع می‌کند، اول باید با کمک پزشک و اصلاح رژیم غذایی درمان شود و بعد پدر و مادر آموزش ادرار و مدفوع را آغاز کنند. بسیاری از والدین می‌گویند کودک ما برای ادرار کردن به دستشویی می‌رود اما مدفوع را در پوشک می‌کند اما این روش درست نیست. باید همان موقع که بچه دارد در پوشک مدفوع می‌کند، سراغش بروید، لگن را ببرید و اسباب‌بازی مخصوص را تکان بدهید و او را به سمت لگن راهنمایی کنید. دقت کنید نباید با هیجان حرف بزنید، هیچ خوشحالی زیاد یا خشمی نباید در صدا یا رفتارتان باشد. «پاشو برو رو لگن پی‌پی کن، ببین خرگوش پلاستیکی‌ات داره صدا میکنه، بعدش که اومدی، با هم توپ‌بازی می‌کنیم یا شکلات بهت میدم.» والدین نباید در مورد دفع مدفوع در پوشک بی‌تفاوت باشند.
تا کی باید برای این کار به کودک جایزه بدهیم؟
تا یادگیری کامل مهارت دفع ادرار و مدفوع باید جایزه و تشویق ادامه داشته باشد؛ تشویق کلامی مثل هورا کشیدن برای اینکه خودش احساس نیاز کرده و لباسش را درآورده و به سمت لگن دویده و تعریف این کار او برای پدر یا مادربزرگ و تشویق‌های دیگر ضروری است. به مرور که کودک یاد گرفت ادرار و مدفوع کند، دیگر نیازی نیست بعد از هر بار رفتن او روی لگن، جایزه‌ای مثل عکس‌برگردان بگیرد. می‌توانید جایزه را تغییر دهید. «اگر بعد از ناهار خودت بروی روی لگن پی‌پی کنی، عصری بستنی داری» هیجان زیادی به خرج ندهید. اگر ناهار را خورد و این کار را نکرد، فقط یادآوری کنید. خرگوشش که مخصوص توالت است را تکان دهید و صدای جالبی درآورید: «دوست کوچولوی من! بیا بازی کنیم دیگه. من دلم واست تنگ شده» اگر نیامد روی لگن بنشیند، خرگوش را ندهید و از بستنی بعدازظهر هم خبری نیست. یادتان باشد ما بزرگ‌ترها هم به تشویق نیاز داریم بنابراین تشویق‌ها را فاصله‌دار کنید اما قطع نه.
رعایت اعتدال در رفتارها و تشویق و تنبیه برای بعضی والدین سخت است. مشکل بیشتر والدین با دستشویی رفتن کودک وقتی ریشه‌دار می‌شود که توجه افراطی به دفع کودک نشان می‌دهند.
متاسفانه همین‌طور است. من مراجعی دارم که از شهرستان می‌آید و پسری ۸ ساله است. متاسفانه مادر و پدر او برای اینکه مدفوع کند آنقدر جایزه‌های نابجا داده‌اند که الان به جای تشویق و جایزه، کارش به باج گرفتن کشیده و مادر باید ماشین کنترلی بخرد تا پسرش به دستشویی برود و مدفوع کند! اصلا نباید قبل از انجام کاری که انتظار داریم، جایزه‌ای که وعده داده‌ایم، بدهیم. جایزه باید معقول باشد. کودک برای تلاش و درس خواندن در ازای کارنامه خوب می‌تواند ماشین کنترلی چند هزار تومانی بگیرد اما برای مدفوع کردن یک جایزه معقول کافی است ولی نه در این سن. آنهایی که می‌خواهند شروع کنند حواسشان باشد که اگر راه را اشتباه بروند و برخی نکته‌ها را نادیده بگیرند، کاری که باید ظرف چند هفته آموزش به صورت فعالیتی عادی و روزمره درآید، به داستانی تبدیل می‌شود که پسری در این سن از آن برای تسلط بر والدینش و باج گرفتن استفاده می‌کند.
حرف آخر؟
والدین هرگز نباید به خاطر کثیف‌کاری احتمالی روزهای آغاز آموزش کودک را تنبیه کنند. کلمات تحقیرآمیز و فریاد زدن هم ممنوع است. از بیان حرف‌هایی مانند «مامانش! این جیش نکرده که، بچه همسایه بوده رو فرش جیش کرده!» هم بپرهیزید چون کودک باید مسوولیت کارش را بپذیرد. برخورد هیجانی هم نادرست است. فقط خیلی آرام بگویید: «یادت رفت بگی، اگر می‌رفتی رو لگنت می‌نشستی و جیش می‌کردی جایزه می‌گرفتی. حالا بیا بریم بشورمت» و حتما برای اینکه پیشرفت کند، کتاب‌هایی مثل «مامان بیا جیش دارم» و کتاب‌های نویسنده‌هایی مثل آقای کشاورز را به عنوان جایزه برایش تهیه کنید. برای این مدت که فرزندتان تحت تعلیم است، تمهیداتی بیندیشید که آرامش شما را زیاد کند مثلا زیراندازهای رنگی قشنگ از جنس سفره درست کنید که در صورت ادرار یا مدفوع حین بازی، فرش و وسایلتان کثیف نشود. این زیراندازها را می‌توانید هنگام خواب یا مواقع مهمانی استفاده کنید که کودک روی آن بنشیند و به‌راحتی قابل شستشو باشد و مشکلی پیش نیاید. اغلب بچه‌ها تا ۳ سالگی می‌توانند این مهارت را یاد بگیرند و در طول روز خشک بمانند.
نکته مهمی که حتما بایستی بهش دقت کنیم این است که برخی از خانواده ها می گویند فرزندم هر جا که میشینه دستشویی میکنه نمیدونم چی کار باید بکنم
خانم فرناز رضایی در این زمینه با ما گفتگو خواهند کرد
ثبت ديدگاه