مرکز توانبخشی شناختی اکسیر
با ظهور علوم توانبخشی شناختی (علم مطالعه‌ی ذهن/مغز) و گسترش پژوهش در حوزه‌ی مغز، این نتیجه به دست آمده است که مغز ما بر خلاف تصور گذشتگان انعطاف‌پذیر است و از قابلیت ترمیم پس از آسیب برخوردار است.
در این راستا توانبخشی شناختی با استفاده از تکنیک‌های مطالعه‌ی مغز و تشخیص دقیق نواحی ساختاری و کارکردی آسیب‌دیده، تمرین‌هایی را پیشنهاد می‌دهد که بسته به میزان و نوع آسیب و سایر تفاوت های فردی مانند سن و شدت آسیب، منجر به کاهش روند تخریب و بهبود و ارتقا نواحی آسیب‌دیده می‌شود و در نتیجه باعث موفقیت‌های نسبی فرد در حوزه‌های نظیر تحصیل، شغل و روابط اجتماعی می‌گردد.
به چه نوع درمای توانبخشی شناختی می گویند ؟
توانبخشی شناختی یک درمان رفتاری است که از تمرین بهره می گیرد. استراتژی های جبرانی و تطبیقی جهت تسهیل بهبود در مناطق هدف شناخت مانند حافظه، توجه، یادگیری، عملکرد دیداری – حرکتی و حل مسئله مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش اغلب از کامپیوتر جهت فراهم کردن تمرینات در راستای بهبود مهارت های عصب روان شناختی استفاده می شود. تنها بیمارانی واجد شرایط توانبخشی شناختی هستند که از نظر بالینی، ثبات داشته باشند. بهتر است قبل از شروع جلسات درمانی شناخت بیمار به طور دقیق اندازه گیری شود تا بیمار نسبت به کاستی های خود، آگاه گردد و بتواند به موقعیت های روزانه خود تعمیم دهد.
هدف اصلی توانبخشی شناختی کاهش کمبودهای شناختی بیماران است. یک درمانگر توانبخشی شناختی ممکن است به مراجع در یادداشت کردن کارهای روزانه کمک کند و یا اینکه چطور خرید خانه را دسته بندی کند تا بتواند آن ها را به درستی انجام دهد، در توانبخشی شناختی کامپیوتری این تمرین ها و تمرین های ساده تر در پای کامپیوتر و با استفاده از یک نرم افزار به نام COGPACK صورت می گیرد. به طور مثال حافظه کاری که به عنوان توانایی جهت نگهداری کوتاه مدت اطلاعات در ذهن تعریف می شود، طی تکالیف ریاضی جمع یا منها دو رقمی تمرین داده می شود و در نهایت موجب تقویت آن می گردد. این توانایی در زندگی روزمره ما بسیار حائز اهمیت است و مدام مورد استفاده قرار می گیرد.
قبل از شروع درمان، چه نوع ارزیابی انجام می‌شود؟
به منظور بهره‌گیری هر چه بهتر از برنامه‌های توانبخشی شناختی لازم است ابتدا کارکردهای ذهنی و شناختی فرد مورد ارزیابی قرار گرفته تا نقاط ضعف و قوت فرد مشخص گردند. بر مبنای نتایج ارزیابی‌ها، برنامه‌ریزی آموزش شناختی برای فرد طرح‌ریزی شده و به بهود عملکرد فرد کمک می شود. ارزیابی حافظه و یادگیری، دقت و تمرکز، عملکرد اجرایی و سایر مهارت های شناختی فرد توسط آزمون های شناختی کامپیوتری، مشاهدات بالینی، عملکرد های روزانه و گزارش‌های بستگان و … صورت می گیرد.
چه کسانی می‌توانند از توانبخشی شناختی بهره مند شوند؟
افرادی که در کارکردهای شناختی خود آسیب دیده‌اند می‌توانند از این برنامه‌ها بهره برده و کارکردهای شناختی و ذهنی خود را بهبود بخشند. این اختلالات ممکن است به صورت پیشرونده باشند (مانند آلزایمر، دمانس، پارکینسون، مالتیپل اسکلروزیس، تومور‌های مغزی) که درمان زود هنگام اختلال می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کند نموده و به افزایش سطح توانمندی بیمار کمک کند.
همچنین بیماران مبتلا به اختلالات عصبی غیر پیشرونده مانند صدمات ضربه‌ای مغز (TBI)، سکته مغزی، فلج مغزی، اختلالات اتیسم و نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) نیز با درمان زود هنگام اختلال می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کند نموده و به افزایش سطح توانمندی بیمار کمک کند. همچنین، افرادی که به دنبال افزایش مهارت‌ها و توانمندی های ذهنی هستند نیز از این برنامه‌ها برای ارتقاء عملکرد خود استفاده می‌کنند؛ بنابراین توانبخشی شناختی یک فرایند آموزشی در راستای ارتقاء عملکرد برای تمام افراد می‌باشد.
به همین منظور، مرکز مشاوره و روانشناختی اکسیر با بهره‌گیری از اساتید مجرب علوم‌شناختی و روانشناسی شناختی، کارشناسان با‌تجربه و استفاده از بروزترین نرم‌افزارهای توانبخشی، اقدام به توانبخشی اختلالات شناختی کرده است.
جایگاه توانبخشی شناختی
از قرن بیستم میلادی بسته‌های مداخلات توانبخشی شناختی طراحی شده و اثربخشی آن در بیماری‌های مختلف روانشناختی مورد بررسی قرار گرفته است. اثربخشی این بسته‌ها روی کودکان دارای نقص توجه و بیش‌فعالی، افراد با آسیب مغزی، افراد دچار اسکیزوفرنی و کودکان دچار اختلال یادگیری کاملا معنی‌دار بوده است. این اثربخشی هم به صورت ترمیم آن کارکرد شناختی ناقص، نشان داده شده و هم به صورت بهبودی که در رفتار فرد دیده می‌شود.
یکی از کارکردهای توانبخشی شناختی، ارتقای توانایی‌های شناختی است. چگونه چنین چیزی امکان‌پذیر است؟
همان گونه که می‌توان یک عضله را تقویت کرد، به مراتب راحت‌تر از آن می‌توان مغز را تقویت کرد. سال ۱۸۲۵ جوزف گال بیان کرد که اگر فردی در عملکردی مهارت پیدا کند، ساختار مغزی درگیر در آن عملکرد تقویت می‌شود. پایه توانبخشی شناختی نیز بر این اصل استوار است. مغز یک ارگان انعطاف‌پذیر و تغییرپذیر است و می‌توان با توانبخشی شناختی مغز را ترمیم و تقویت کرد.
خدمات بخش توانبخشی شناختی شامل دو بخش زیر است:
توانبخشی شناختی کلاسیک
آموزش‌هایی برای جبران ضعف‌های شناختی دارد: بطور مثال؛ قرار دادن فهرستی از لیست وسایل که فرد باید پیش از خروج از خانه به همراه خود بردارد. این موارد را روی کاغذ می نویسند و بر روی درب ورودی منزل قرار می دهند. در شکل‌های پیچیده تر؛ توانبخشی شناختی کلاسیک؛ یک سری تمرینات شناختی قلم و کاغذی هم دارد که در منزل یا کلنیک، به بیمار ارائه و با او تمرین می شود. به طور مثال، آسیب به برخی نواحی مغزی مانند مناطق پس سری و پیش پیشانی می تواند منجر به ادراک پریشی چهره شود. ادراک پریشی چهره می تواند خود را به صورت ناتوانی در بازشناسی چهره ی افراد آشنا و یا به خاطر سپردن افراد جدید، نشان می دهد. بازشناسی چهره ی افراد مشهور ممکن است دست نخورده باقی بماند و یا از آسیب متاثر شود.
وقتی افرادی با این شکایت مراجعه می کنند ابتدا نوع و میزان آسیب توسط تست های ارزیابی نوروسایکولوژیک، مشخص می شود و سپس توانبخشی متناسب با آن طراحی و اجرا می شود. برای مثال گاهی ممکن است افراد حتی توانایی نقاشی کردن چهره را هم از دست بدهند که در این موارد تمرین های مکرری با هدف توانمند کردن فرد در تشخیص و کشیدن چهره و اجزای آن انجام می شود. وقتی آسیب در این حد شدید است، فرد توانایی تشخیص هیجانات بر اساس حالات چهره را هم از دست می دهد بنابراین پس از توانمند شدن فرد در نامیدن و کشیدن اجزای چهره، حالات هیجانی عمده مانند شادی، خشم و غم با فرد تمرین می‌شود. این روند درمانی با توجه به نوع و میزان آسیب و تفاوت های فردی دورهی زمانی متفاوتی می تواند داشته باشد و تا آن جا ادامه پیدا می کند که فرد توانایی بازشناسی چهرهی افراد مهم زندگی و حالات هیجانی مبتنی بر تغییرات چهره را دست کم بر اساس نشانه ها به دست آورد.
توانبخشی شناختی کامپیوتری
فرآیندی پرورشی است که طی آن فرد با انجام مکرر تمرینات شناختی، مهارت های اساسی شناختی خود را که مبنای بسیاری از فعالیت های روزانه چون یادگیری و … است، پرورش داده و تقویت می‌کند. این تمرینات را رایانه به سرعت و با دقت ارائه می‌کند. نحوه‌ی ارائۀ این تمرینات به گونه‌ای است که مهارت های شناختی فرد به چالش کشیده شده و در اثر موفقیت‌های پی در پی در طی این چالش ها ؛ مهارت های شناختی ارتقاء پیدا می‌کند. در فرآیند پرورش شناختی کامپیوتری؛ با استفاده از آزمون های شناختی و تحصیلی، مشاهدات بالینی، عملکرد‌های روزانه و گزارش‌های والدین و …، مهارت های شناختی که نیاز به پرورش دارند شناخته شده و برای پرورش هدف گذاری می‌شوند.
برنامه‌ها و درمان های توانبخشی شناختی
مجموعه Captain’s Log: یک مجموعه آموزشی برای ارتقاء کارکردها و فرایندهای عالی شناختی می باشد. این مجموعه دارای ۲۰۰۰ برنامه و تکلیف مختلف در سطوح گوناگون برای ارتقاء کارکردهای شناختی گوناگون می باشد:
- انواع دقت و تمرکز (دقت انتخابی، دقت متمرکز، دقت مداوم، دقت تجزیه شده و جابجایی توجه)
- حافظه فعال، حافظه فوری و حافظه کوتاه‌مدت دیداری و شنیداری
- سرعت پردازش دیداری و شنیداری
- ادراک دیداری و شنیداری
- هماهنگی حسی و حرکتی، بهبود هماهنگی دست و چشم، پردازش دیداری و کنترل حرکات ریز
- مهارت های حل مساله
- عملکرد اجرایی
- سرعت واکنش
- استدلال منطقی،استدلال استقرایی و استنتاجی
- بهبود کنترل تکانه
- یکپارچه سازی ذهنی، دسته بندی و مرتب سازی (ترتیب گذاری) دیداری و شنیداری
- هوش فضایی
درمان تکنولوژیک AVS: مغز انسان گرایش به دنبال کردن هماهنگی (ریتم) دارد. وقتی ما به یک موسیقی با ضرب آهنگ سریع گوش می دهیم امواج مغزی ما نیز تمایل پیدا می کنند که سرعتشان را بیشتر کنند و برعکس وقتی به موسیقی با ضرب آهنگ پائین گوش می دهیم سرعت امواج مغزی ما نیز پائین می آید. همچنین نور چشمک زن نیز روی امواج مغزی ما تأثیر می گذارد.تابش نور چشمک زن مداوم به چشم، مغز را تحریک نموده که سبب هماهنگی امواج مغزی با فرکانس مشابه نور شده و دامنه امواج مغز با همان فرکانس نور افزایش می یابد.نوری که سریعتر چشمک می زند باعث افزایش دامنه امواج سریع یا فرکانس بالای مغز شده متقابلاً نوری که آهسته تر چشمک می زند امواج فرکانس پائین یا امواج مغزی آهسته را افزایش می دهد.
AVS از نور چشمک زن و صداهای ریتمیک به منظور هماهنگی امواج مغزی با ریتم وفرکانس دلخواه استفاده می کند. با تحریک مغز، عملکرد آن را بوسیله نورچشمک زن از طریق عینک مخصوص وفرستادن صدا از طریق هدفون امکان تغییر امواج مغزی غالب چه بصورت کوتاه چه بلند می توان تغییر داد.
برنامه Attention gym: این برنامه ویژه مراجعین ۱۳ سال به بالا طراحی شده است که مهارت های شنیداری، تمرکز و توجه را به تفصیل تقویت می‌کند. تمرینات از تکالیف ساده تا چالش‌برانگیز را شامل می‌شوند و دارای ۱۸۰ تمرین با سطوح مختلف دشواری است که با رویکردی ساختارمدار ارائه می‌شود.
برنامه Memory Gym: پژوهش‌ها نشان داده است که حافظه‌ی انسان توانایی ارتقا قدرت دارد. این برنامه با ارائه‌ی تمرینات هدفمند قدرت پردازش و تفکر کلامی افراد را بهبود می‌بخشد و استدلال‌های زبانی و مهارت های کلامی فرد را به چالش فرا‌می‌خواند و در ۵ نسخه معرفی می‌شود. نسخه کودکان که برای سنین ۶-۱۲ سال است و به شیوه‌ای موثر حافظه‌ی فعال کودکان دارای اختلال یادگیری را تقویت می‌کند. در این برنامه ۴۰۰ تمرین ساختارمند، ویژه کودکان وجود دارد که توجه شنیداری و دیداری، حافظه‌ی فعال، مهارت های حل مساله و سرعت پردازش ذهنی را بهبود می‌بخشد.
در بخش بزرگسالان، تمرینات در چهار سطح ارائه می‌شوند: ۱- آسان ۲- متوسط ۳- سخت ۴- چالش‌برانگیز؛ که در هر سطح بیش از ۲۰۰ تمرین حافظه گنجانده شده است که مهارت های شناختی افراد بزرگسالی که با ناتوانی‌های شناختی رو‌به‌رو شدند را تقویت می‌کند، همچنین سطح چالش‌برانگیز برای افرادی طراحی شده که تمرین های چالش ذهنی را دوست دارند و برای افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و ارتقا عملکرد بیش از ۲۰۰ تمرین نفس‌گیر ارائه می‌کند.
درمان تکنولوژیک tDCS
دستگاه tDCS یکی از دستگاه های مربوط به نوروتراپی است. نوروتراپی به معنی درمان اعصاب و یا درمان سلول های عصبی است. از این وسیله درمانی هم اکنون در اکثر کشورهای پیشرفته استفاده می شود زیرا کاملا بی ضرر و بدون عوارض است. بنابراین tDCS دستگاهی است که برای درمان سلول های عصبی ویا بیماری های مربوط به اعصاب بکار می رود.
نحوه عملکرد و تاثیر دستگاه نورتراپی به مغز به این شکل است که جریان الکتریکی ضعیف توسط الکترود هایی که بر روی پوست سر وصل شده، از قسمتهای مختلف عبورمی کند تا خود را به سطح قشر مغز برساند. این قسمت های مختلف عبارتند از طبقات مختلف پوست، مو، استخوان، جمجمه، سخت شامه،نرم شامه و مایع مغزی نخاعی که بین آن ها قرارگرفته است. در این مسیر حدود ۵۰% توان الکتریکی گرفته می شود و در حدود ۵۰% باقیمانده این جریان الکتریکی ضعیف می تواند خود را به سطح قشر مغز برساند.
نحوه کار با دستگاه نوروتراپی
طرز کار دستگاه نورتراپی به این نحو است که این دستگاه دارای یک باطری ۹ ولتی است و جریان مستقیم حداکثر ۲ میلی آمپر ایجاد می کند که توسط سیم ها به دو عدد سنسور یا الکترود هدایت می شود. این الکترودها در داخل یک پارچه اسفنجی که با محلول آب نمک خیس شده قرار می گیرند تا هدایت جریان الکتریکی بهتر شود. الکترودهای مزبور که یکی قطب مثبت (آند) و دیگری قطب منفی (کاتد) است روی پوست سر قرار داده می شود.
جریان الکتریکی ضعیف در سطح قشر مغز اینگونه عمل می کند که باعث بهبود عملکرد و یا درمان بیماری می شود. جریان الکتریکی مستقیم و ضعیف که به قشر مغز می رسد در سطح نورون ها یا سلول های مغزی در ناحیه قطب مثبت باعث دپولاریزاسیون و در ناحیه قطب منفی (کاتد) باعث هیپرپولاریزاسیون در سطح سلول مغزی می شود این عمل باعث ورود کلسیم به داخل سلول شده و در نتیجه باعث افزایش فعالیت سلولی می شود خود این عمل باعث افزایش میزان گلوکز واکسیژن در آن ناحیه می شود و به ترمیم مغز کمک می کند.
موارد استفاده دستگاه نوروتراپی
نوروتراپی بعنوان درمان کمکی در بیماری های مثل افسردگی،اضطراب، بی خوابی، سردردهای میگرنی، فیبرو میالژی، بازتوانی سکته مغزی، اختلالات تکلمی که به دنبال سکته مغزی ایجاد شده، انواع دردهای مختلف بدن که به دارو جواب نداده، وزوزگوش، پارکینسون، آسیب های ناشی از ضربه نخاع، کاهش اشتها،تعدیل وزن، تقویت حافظه در بیماری آلزایمر و بیش فعالی کودکان بکار می رود و در مورد خانم های حامله ای که از بیماری افسردگی رنج می برند و بعلت محدودیت در مصرف داروی ضد افسردگی نمی توان به آن ها دارو تجویز کرد بهترین و بی ضررترین وسیله در این مورد انتخاب این دستگاه است، چون هیچگونه عوارض جانبی ندارد.
مقاله مرتبط : نوروتراپی چیست ؟
کار درمانی جسمی
در بخش کاردرمانی جسمی با تکیه بر تکنیک های اصلاح پوسچر، تقویت عضلانی، کنترل رفلکس حرکتی و…. که همگی از تکنیک های موثر کاردرمانی جسمی می باشد، برای درمان کودکان دارای مشکلات حرکتی از جمله فلج مغزی، تاخیر حرکتی، اختلالات ژنتیک و… بکار برده می شود.
کاردرمانی ذهنی
کار درمانی ذهنی به تقویت مهارت های شناختی مانند توجه، حافظه، ادراک، تفکر انتزاعی، حل مسأله، دستور پذیری، تحمل کاری و اصلاح اختلالات رفتاری کودکان و تعمیم آن ها به محیط بیرون می پردازد.
- هدف از کار درمانی ذهنی کودکان بهبود توانمندی های آنان جهت ارتقاء کیفیت زندگی و حضور فعال و توانای آنان در جامعه است.
- تقویت مهارت های حرکتی (دویدن، پریدن از موانع، رد شدن و…)
- تقویت هماهنگی حرکتی وعملکرد دست ها (قیچی کردن، نوشتن، کاربرد ابزارها و…)
- آموزش مفاهیم اولیه جهت بهبود ارتباط و حضور اجتماعی (شناخت رنگها، اعضای بدن، ارتباط فردی و….)
- تقویت مهارت های ترسیمی و رشد نقاشی (کاربرد قلم، نقاشی، نوشتن و…)
- تقویت مهارت های روزمره زندگی (استقلال در دستشویی رفتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و….)
- تقویت و تسهیل مهارت های رفتاری و سازگاری (آموزش رفتار اجتماعی، اصلاح رفتار، یکپارچگی حسی و…).
- تسهیل ارتباط موثر با محیط (تحمل کلاس، ارتباط با همسالان، رفع رفتارهای کلیشه ای و خودآزاری و….)
- اصلاح ضایعات حرکتی (بهبود تغییر شکل های اندام، توصیه وسایل کمکی مثل صندلی مخصوص، اسپیلنت، واکر و…)
نوروفیدبک
نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خودتنظیمی را فرا می‌گیرد. در طول آموزش، فعالیت مغز توسط اداره هشیار و ناهشیار توجه کنترل می‌شود. یادگیری هشیارانه زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در می‌یابد که چطور سیگنال فیدبک به توجه و وضعیت ذهنی او ارتباط پیدا می‌کند. در واقع هدف نوروفیدبک تراپی آموزش خودتنظیمی به مغز است و سعی دارد به مغز یاد دهد که چگونه خود را تنظیم کند در نوروفیدبک سنسورهایی که الکترود نامیده می‌شوند بر روی پوست سر بیمار قرارمی‌گیرند. این سنسور‌ها فعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت و در غالب امواج مغزی (دراغلب موارد به شکل شبیه‌سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به اونشان می‌دهند. در این حالت پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست وتن‌ها با امواج مغزی شخص انجام می‌شود. به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند. بنابراین نوروفیدبک به مغز کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چطور خودش را تنظیم و نواقص عملکردی خود را برطرف نماید. لذا هیچگونه دستکاری یا مداخله ماده خارجی وجود ندارد که بخواهد عوارض جانبی داشته باشد یا وابستگی ایجاد کند. با نوروفیدبک ما تنها مهارتهای جدیدی را فرا می‌گیریم، مهارت‌هایی که ما و مغزمان را بیش از پیش توانمند می‌سازد.
- بیش فعالی / کمبود توجه
- اضطراب
- آسیب مغزی
- سردردهای میگرنی
- افسردگی
- ارتقاء عملکرد
- اختلال یادگیری
فوربرین
این دستگاه کاربرد های موثری بر بهبود حافظه، سلامت کلامی، تمرکز، ادراک و دقت دارد. از جمله حوز های کاربردی تجربه شده عبارتند از: مشکلات گفتاری، مشکلات زبانی، عدم اعتماد به نفس، پایین بودن میزان انرژی، مشکلات مرتبط با ریتم و آوا، مشکلات مرتبط با توجه و تمرکز، مشکلات مرتبط با خواندن، مشکلات مربوط با نارسا خوانی و غیره.
این وسیله برای سنین مختلف پیشنهاد می گردد. یعنی از یک طفل که اولین صداهای زندگی خودش را می شنود تا فردی نود و نه ساله. بکارگیری این وسیله نیز تنها چند دقیقه در روز می تواند مغز شما را برای اهداف مورد نظرتان فعال تر نماید. این وسیله با استفاده مکرر و روزانه دارای تاثیر گذاری پایدار خواهد گردید.
فوربرین وسیله ای است که شما می توانید بصورت روزانه برای تقویت خواندن، صحبت کردن، توجه، یادگیری و در شرایط آموزشی (با مشاور) و یا به صورت عمومی استفاده نمایید.
فوربرین از یک فیلتر داینامیک برخوردار است که سختی صدا را می گیرد. فرد استفاده کننده، صدای فیلتر شده خود را می شنود. این احساس در ابتدای استفاده از دستگاه بیشتر ادراک می شود. با این ادراک جدید، فرد استفاده کننده به صورت ناآگاهانه، کیفیت و ریتم صدایش را بهبود می بخشد. علاو بر آن، کاربرد این فیلتر در تنظیم کردن فرکانس های بسیار بالا و بسیار پایین صدای افراد می باشد.
دریافت وقت مشاوره آنلاین
