یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب بـرای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است تا آن ها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسایل، در جامعه و حرفه خود، به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.
اخلاق حرفه ای، رشته ای از دانش اخلاق است که به مطالعه روابط شغلی می پردازد. نوعی تعهد اخلاقی و وجدان کاری نسبت به هر نوع کار، وظیفه و مسئولیت است. اخلاقی بودن در حرفه، حاصل دانستن، خواستن، توانستن و نگرش است.
اخلاق حرفه ای چیست؟
- مجموعه ای از قوانین که در وهله اول، از ماهیت حرفه و شغل به دست می آید.
- اخلاق حرفه ای، یک فرایند تفکر عقلانی است که مجموعه ای از کنش ها و واکنش های اخلاقی پذیرفته شده است که از سوی سازمان ها و مجامع حرفه ای مقرر می شود تا مطلوب ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفه ای فراهم آورد.
- رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه است.
- مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهای حرفه ای است.
هدف آموزش اخلاق حرفه ای
- محقق کردن این امر است که در سازمان، چه ارزش هایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود.
- تصحیح و تقویت انگیزش
- ارتقاء مهارت
- افزایش توان و تحول نگرش
مبانی اخلاق حرفه ای و انتظارات اجتماعی
- وفاداری
- احساس مسؤلیت اجتماعی
- صداقت و راستگویی
- انصاف و برابری
- امانت داری
ویژگی های افرادی که اخلاق حرفه ای دارند
– مسئولیت پذیری:
در این مورد، فرد پاسخ گوست و مسئولیت تصمیم ها و پیامدهای آن را می پذیرد؛ سرمشق دیگران است؛ حساس و اخلاق مند است؛ به درستکاری و خوشنامی در کارش اهمیت می دهد؛ برای ادای تمام مسئولیت های خویش کوشاست و مسئولیتی را که به عهده می گیرد، با تمام توان و خلوص نیت انجام می دهد.
– برتری جویی و رقابت طلبی:
در تمام موارد سعی می کند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا می کند؛ جدی و پرکار است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طرق شایسته، دنبال ارتقای خود است؛ سعی نمی کند به هر طریقی در رقابت برنده باشد.
– صادق بودن:
مخالف ریاکاری و دورویی است؛ به ندای وجدان خود گوش فرا می دهد؛ در همه حال به شرافت مندی توجه می کند؛ شجاع و با شهامت است.
– احترام به دیگران:
به حقوق دیگران احترام می گذارد؛ به نظر دیگران احترام می گذارد؛ خوش قول و وقت شناس است؛ به دیگران حق تصمیم گیری می دهد؛ تنها منافع خود را مرجح نمی داند.
– رعایت و احترام نسبت به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی:
برای ارزش های اجتماعی احترام قائل است، در فعالیت های اجتماعی مشارکت می کند، به قوانین اجتماعی احترام می گذارد، در برخورد با فرهنگ های دیگر، متعصبانه عمل نمی کند.
– عدالت و انصاف:
طرفدار حق است؛ در قضاوت تعصب ندارد؛ بین افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نژاد و قومیت تبعیض قائل نمی شود.
– همدردی با دیگران:
دلسوز و رحیم است؛ در مصائب دیگران شریک می شود و از آنان حمایت می کند؛ به احساسات دیگران توجه می کند؛ مشکلات دیگران را مشکل خود می داند.
– وفاداری:
به وظایف خود متعهد است؛ رازدار دیگران است؛ معتمد دیگران است.
وظایف مدیران در اخلاقی کردن سازمان
- ارزشیابی عملکرد‌های اخلاقی کارکنان
- اخلاقی کردن هدف های سازمان
- اشاعه ارزش ها و مسائل اخلاقی در سازمان
- اخلاق ورزی در زندگی شخصی
- اهمیت دادن به اخلاق حرفه ای در شغل
- برخورد عقلانی و روشمند در مواجهه با مشکلات اخلاقی پیش آمده در سازمان و اقدام برای برطرف کردن آن ها
- عنایت خاص به آموزش اخلاق حرفه ای
- تهیه و تدوین منشور اخلاقی مربوط به سازمان با مشارکت همه اعضای سازمان
عوامل پایه ای اخلاق حرفه ای
– خودمختاری حرفه ای اخلاق علمی:
یک مدیر باید در حرفه خود مسائلی مانند صداقت، دقت، قابل اعتماد بودن، گشوده بودن به فضای انتقاد و ارزیابی، پرهیز از جزمیت، احترام به زیردستان و اطرافیان، توجه به حریم خصوصی و مسئله حفظ اسرار افراد را سرلوحه خویش قرار دهد.
– خودفهمی حرفه ای:
افراد تنها با فهم از کار و فعالیت حرفه ای خود، فلسفه آن و نسبتش با زندگی مردم است که به درک اخلاقی از آن نائل می آیند و در نتیجه، در مناسبات خود با طبیعت و جهان پیرامون خود، نوعی احساس درونی از تعهد به آن ارزش ها پیدا می کنند.
– بی طرفی و عدم جانب داری:
فردی که اخلاق حرفه ای را در زندگی شغلیش به کار می گیرد، نباید جانب داری غیرعقلانی نسبت به منبعی که دارای صفات غیراخلاقی است، نشان دهد.
– فراتر رفتن از مفهوم معیشتی:
زمانی که افراد در فعالیت و کسب و کار حرفه ای خود، از سطح گذران زندگی مادی فراتر می آیند، دست کم سه سطح دیگر از فعالیت های علم و فناوری برای آن ها معنا می یابد:
- احساس کارآیی
- اثربخشی و تولید کیفیت به عنوان ارزش افزوده
- احساس خدمت به مردم و مفید واقع شدن
- احساس رهاسازی از طریق باز توزیع فرصت ها و نقد قدرت.
عوامل تأثیرگذار بر اخلاق حرفه ای
- جنبه فردی: یعنی ویژگی ها و خصوصیات فردی، ارزش های مذهبی، ملاک های شخصی، عوامل خانوادگی، باورها و اعتقادات و شخصیت از جمله عوامل تأثیرگذار بر اخلاق حرفه ای از جنبه فردی هستند. مسلماً فردی که فاقد صلاحیت های اخلاقی شایسته از لحاظ فردی باشد، از معیار‌های اخلاق حرفه ای متناسبی نیز برخوردار نخواهد بود.
- جنبه سازمانی: عواملی مثل رهبری، مدیریت، ارتباط با همکاران، ارتباط با زیردستان و فرادستان، نظام تشویق و تنبیه، انتظارات همکاران، قوانین و مقررات و رویه ها، جو و فرهنگ سازمانی در این حیطه قرار می گیرند. بدیهی است که نا مطلوب بودن عوامل مزبور، عامل تهدیدکننده اخلاق حرفه ای خواهد بود و بالعکس.
- جنبه محیطی: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و همچنین دیگر سازمان ها و عوامل رقابتی بین آن ها، از جمله عوامل تأثیرگذار بر اخلاق حرفه ای است.
پیامد اخلاق در رفتار افراد و گروه ها
- موفقیت از اخلاق حرفه ای سرچشمه می گیرد.
- اخلاق حرفه ای از اعتماد آفرینی ایجاد می شود.
- اعتماد آفرینی از پیش بینی رفتار ایجاد می شود.
- پیش بینی رفتار، از مستمر بودن و قانونمند بودن رفتار سرچشمه می گیرد.
- مستمر بودن و قانونمندی از مسئولیت ناشی می شود.
- مسئولیت از قانون و باورهای فرد شکل می گیرد.
نتیجه گیری
رعایت اخلاق حرفه ای در سازمان، امری ضروری است تا سازمان از یک سو جامعه را دچار تعارض نکند و از سوی دیگر، با اتخاذ تصمیمات منطقی و خردمندانه، منافع بلندمدت خود را تضمین کند.
جامعه ما نیازمند آن است تا ویژگی های اخلاق حرفه ای مانند دلبستگی به کار، روحیه مشارکت و اعتماد، ایجاد تعامل با یکدیگر و… تعریف و برای تحقق آن، فرهنگ سازی شود. امروزه بسیاری از کشورها در جهان صنعتی به این بلوغ رسیده اند که بی اعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیت ها و تعهدات اجتماعی، به از بین رفتن بنگاه می انجامد.
به همین دلیل، بسیاری از شرکت های موفق، برای تدوین استراتژی اخلاقی احساس نیاز کرده و به این باور رسیده اند که باید در سازمان، یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند. از این رو، کوشیده اند به تحقیقات درباره اخلاق حرفه ای جایگاه ویژه ای بدهند.
منابع فارسی:
حسینیان، سیمین. (۱۳۸۸). اخلاق در مشاوره و روانشناسی. انتشارات کمال تربیت.
قراملکی، احد فرامرز. (۱۳۸۳) اخلاق حرفه‌ای، تهران: انتشارات مجنون.
منابع لاتین:
Cadozier,V, The moral profession: A study of moral development and professional ethics, Retrieved from proquest.com, 2002.
Zionts, T, L, Professional Standards of Educational Manageres: Their Importance and Ease of Implementation, Retrieved from Proquest.com, 2006.
با سلام
مرسی از مطلب
من به پیشنهاد یکی از دوستانم کتاب اخلاق در محیط کار رو از وبسایت خوانا خریداری کردم و واقعا عالی بود و محتوای خیلی خوبی هم داشت.