یکی از مهم ترین اهداف در هر سازمان، ارتقاء سطح بهره وری آن است و با توجه به اینکه انسان در ایجاد بهره وری نقشی محوری دارد، درخواست های او در سازمان، اثری کلیدی به جا می گذارد. تلاش بشر همواره در راستای ایجاد امکانات بهبود زندگی، بهره مندی از شرایط عادی، فرهنگی و اجتماعی بهتر و بیشتر بوده و برای رسیدن به آن، تولید بیشتر و بهینه را هدف اساسی خود قرار داده است. از طرفی، تولید بیشتر و بهینه میسر نمی شود، مگر از طریق تولید بهره ور.
ثروت ملی
افزایش بهره وری، ضمن اینکه سبب افزایش کیفیت محصول شده و قیمت تمام شده آن را کاهش می دهد، بازدهی سرمایه را نیز افزایش داده و توان پرداخت دستمزدهای بالا برای شرکت ها را فراهم می سازد که این هر دو، از عـــــوامل اصلی ایجاد ثروت ملی محسوب می شوند. بنابراین، می توان گفت که افزایش بهره وری، بهترین ابزار برای افزایش بهبود سطح زندگی مردم و ایجاد ثروت ملی است.
در این مقاله به صورت خلاصه، به تعاریف، تاریخچه و همچنین عوامل مؤثر در ارتقاء ایجاد شرایط لازم برای بهبود بهره وری نیروی انسانی و عوامل مؤثر در کاهش بهر وری نیروی انسانی می پردازیم…
تعریف بهره وری
- کلمه بهره وری، برگردان انگلیسی واژه «Productivity» به معنای قدرت و قابلیت تولید است.
- در دایره المعارف بریتانیا، بهره وری در اقتصاد، به صورت نسبتی از آنچه تولید می شود، به آنچه که برای تولید مورد نیاز است، تعریف می شود.
- در دیکشنری آکسفورد، بهره وری به معنای کارآیی است که در صنعت، به وسیله مقایسه میزان تولید به زمان صرف شده یا منابع مصرف شده برای تولید آن اندازه گیری می شود.
- از دیدگاه سازمان همکاری اقتصادی اروپا (OEEC)، بهره وری حاصل کسری است که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول، بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید به دست می آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار صحبت کرد.
تعاریفی دیگر…
- سازمان بین المللی کار (ILO)، بهره وری را نسبت ستاده به یکی از عوامل تولید (زمین، سرمایه، نیروی کار و مدیریت) تعریف می کند.
- از نظر آژانس بهره‌وری اروپا (EPA)، بهره وری عبارت است از درجه و شدت استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید.
- به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی و تمهیدات به طریق علمی، به منظور کاهش هزینه ها و رضایت کارکنان، مدیران و مصرف کنندگان.
- حداکثر استفاده مناسب از نیروی انسانی، به منظور حرکت در جهت اهداف سازمان با کمترین زمان و حداقل هزینه.
- به دست آوردن حداکثر سود ممکن از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات زمان، مکان و … به منظور ارتقاء رفاه جامعه، به گونه ای که افزایش آن به عنوان یک ضرورت، در جهت ارتقاء سطح زندگی انسان ها و ساختن اجتماعی همواره مدنظر صاحب نظران سیاست، مدیریت و اقتصاد قرار دارد.
– تعریف بهره وری از نظر سازمان بهره وری ملی ایران:
- بهره وری یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است. این مشابه یک فرهنگ بوده که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها، برای یک زندگی بهتر و متعالی است.
تاریخچه بهره وری
بهره وری برای اولین بار، در سال ۱۷۶۶ میلادی، توسط کوتیرنی مطرح شد و در سال ۱۸۸۳، لیتر (LITTRE) بهره وری را قدرت و توانایی تولید کردن بیان کرد و در سال ۱۹۰۰، ارلی بهره وری را ارتباط این بازده و وسایل به کار رفته برای تولید این بازده عنوان کرد.
به نظر می رسد اصطلاح بهره وری برای اولین بار در نوشته ها و عقاید اندیشمندان اقتصادی مکتب مرکانتلیسم (سوداگری) مطرح شده باشد، اما در این که ابتدا این واژه گونه وارد ادبیات اقتصادی شده است، دیدگاه های مختلفی وجود دارد.
شاید به طور رسمی و جدی، نخستین بار لغت «بهره وری» در مقاله ای توسط فردی به نام «کونیزنی» در سال ۱۷۶۶ میلادی ظاهر شد. بعد از حدود یک قرن، یعنی در سال ۱۸۸۳، آن طور که فرهنگ لغت شناسی لاروس بیان می کند، فردی به اسم “لیتره” بهره وری را «قدرت و توانایی تولید کردن» تعریف کرد.
– مفهومی دقیق تر:
از اوایل قرن بیستم، این واژه مفهوم دقیق تری به عنوان رابطه بازده (ستانده) و عوامل و وسایل بکار رفته برای تولید آن بازده (نهاده یا داده) را بدست آورد. فردی به نام «ارلی» در سال ۱۹۰۰، بهره وری را ارتباط بین بازده و وسایل به کار رفته برای تولید این بازده عنوان نمود؛ در همین سال ها بود که با آغاز نهضت مدیریت علمی، توسط تیلور و گیلبرت ها نیز اقداماتی ــ هرچند تحت نامی غیر از بهره وری ــ انجام گرفت که عملاً بهره وری را افزایش یافت.
عوامل مؤثر بر افزایش بهره وری نیروی انسانی
ازجمله راهکارهای افزایش بهره وری:
- آموزش شغلی مستمر مدیران و کارکنان
- ارتقاء انگیزش میان کارکنان برای کار بهتر و بیشتر
- ایجاد زمینه های مناسب به طور ابتکار و خلاقیت مدیران و کارکنان
- برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق، وجدان کاری و انضباط اجتماعی تحول در سیستم و روش ها
- تقویت حاکمیت و تسلط سیاست های سازمان بر امور
- صرفه جویی به عنوان وظیفه ملی
- ایجاد تعهد در کارکنان
- توجه به کارکنان
- استفاده بهینه از استعدادها
- ایجاد انگیزه درکارکنان
مهم ترین عوامل مؤثر در کاهش بهره وری
- نامتوازن بودن درآمد و هزینه است
- وجود تبعیض بین کارکنان (ناشی از ضعف مدیریت)
- نا امنی شغلی
- موفق نبودن و بی میلی بر برنامه ریزی های میان مدت یا بلندمدت (ضعف مدیریت)
- مساعد نبودن محیط کاری مناسب
- عدم توجه به نیازهای واجب کارکنان
- کنترل نکردن (بی ثباتی در برنامه های کنترلی)
- ناهماهنگی رشته تحصیلی و شغلی
- استفاده نکردن از تخصص ها در مشاغل مربوط (ضعف مدیریت)
- بی برنامگی مدیریت
- فقدان کارآموزی (ضعف مدیریت)
- ناهماهنگی استعدادهای فردی و شغلی (ضعف مدیریت)
- بی کفایتی سرپرست
- بی علاقگی به کار فعلی و انتقال پی در پی نیروی انسانی
- تورم نیروی انسانی
- کاهش ضایعات
شرایط لازم برای بهبود بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها
سه عامل کلیدی در موفقیت سازمان، ارتباط، تعهد، تداوم هستند.
– ارتباط:
برنامه بهبود بهره وری شما، نیاز به حمایتی است که در ارتباط صادقانه و تمام و کمال و همراه با اطمینان بین شما و کارمندانتان بین شما و مدیرتان و بین شما و مشتریانتان ــ یعنی مردمی که مصرف کننده کالا و یا استفاده کننده از خدماتی هستند که واحد شما ارائه می دهد ــ وجود دارد.
× ارتباط با کارمندان
با کارمندان خود رو راست باشید و قبل از پخش شایعات، به این ابهامات پاسخ دهید. هنگامی که برنامه در حال اجرا می باشد، بازخور را به طور مثبت و سازنده به واحد خود ارائه دهید. در ارتباط با موقعیت سازمان، اطلاعات کارمندانتان را به هنگام سازید. نه تنها سؤالات آن ها را پاسخ گویید، بلکه نظرات آنان را نیز پذیرا باشید و فرصت ابراز نظر به کارکنان داده شود و در خلال انجام کار، آن ها را تشویق کنید تا باز خور و نظرات نو ارائه نمایند و درباره مسائل و نیازهای خود صحبت کنند. همیشه مدیر را در جریان پیشرفت برنامه قرار دهید. نیازهای سازمان را تشریح کنید، در برخورد با مسائل با توجه به راه حل های ارائه شده، آماده باشید. افزایش توان کار را مطرح و در هنگام نیاز، همکاری کنید.
– تعهد:
برای موفقیت در یک برنامه بهبود بهره وری، شما همچنین به تعهد شخصی و قلبی افراد درگیر در برنامه خود نیازمند هستید. ابتدا حسن تعهد خود را بیازمایید. باید قلباً باور داشته باشید که برنامه شما جامه عمل خواهد پوشید. شما و کارمندانتان انسان های درستی برای انجام این کار هستید و اینکه این برنامه و موفقیت آن، برای سازمان شما ضروری و حیاتی می باشد. تعهد را در میان اعضای گروه از طریق هدف گذاری و طرح ریزی ایجاد کنید و تداوم ببخشید.
وظایف مناسب افراد را به طور ماهرانه، بر عهده آنان واگذار نمایید. کار را به کسانی ارجاع نمایید که از عهده انجام آن کار برآیند. پیوسته اهمیت برنامه را در کل و وظیفه هر یک را به طور فردی، یادآور شوید. تعهد هنگامی خود را نشان خواهد داد که گروه بر یک بحران فایق آید و این امر، فقط بر اثر پیش بینی های انجام شده ممکن می باشد.
از طرف دیگر، هیچ چیز مانند شاهد بر باد رفتن زحمات خویش بودن در مقابله با یک مشکل پیش بینی نشده باعث کشتن تعهد نمی شود. سؤال کنید که کجای کار اشتباه است؟ از کجا باید می دانستیم که چنین اتفاقی روی خواهد داد؟ چگونه می توانیم از آن جلوگیری کنیم؟ و …
در طول مدت انجام کار، خود را الگویی جهت دقت و عملکرد کارمندان خود ــ آنگونه که از آن ها توقع دارید ــ قرار دهید. وقتی که تعهد خود را در عمل نشان دادید، آخرین آثار بدبینی نیز در میان افراد شما از بین خواهد رفت.
– تداوم:
بهبود بهره وری، یک اتفاق نیست، بلکه مستلزم داشتن راه و روش خاصی است. بسیاری از سازمان ها، مشاورانی از خارج استخدام می کنند، برنامه های کامپیوتری آماده و گرانبها خریداری می نمایند، تمام موفقیت های اولیه را با هیاهوی بسیار اعلام می کنند و این در واقع برای بدست فراموشی سپردن برنامه قبلی، به هنگام شروع یک برنامه جدید است. در نتیجه انتظار بر این است که از این به بعد، مدت قابل توجهی را صرف نظارت بر پیشرفت برنامه نمایید.
بر اجرای کار، وقوف کامل داشته باشید؛ در هنگام بروز مشکلات، نیروها را جهت دهی کنید و وقتی که توان افرادتان به سستی می گراید، به آن ها نیروی تازه بدهید. از شکست های خود درس بگیرید و هر یک از موفقیت های خود را تبدیل به یک روش علمی و استاندارد نمائید.
نتیجه گیری
تلاش برای بهبود و استفاده مؤثر و کارآمد از منابع گوناگون چون نیروی کار سرمایه، مواد، انرژی و اطلاعات، هدف تمامی مدیران سازمان های اقتصادی و واحدهای تولیدی صنعتی و مؤسسات خدماتی می باشد. وجود ساختار سازمانی مناسب، روش های اجرایی کارآمد، تجهیزات و ابزار کار سالم، فضای کار متعادل و از همه مهم تر، نیروی انسانی واجد صلاحیت و شایسته از ضروریاتی می باشند که برای نیل به بهره وری مطلوب، باید مورد توجه مدیران قرار گیرد.
مشارکت کارکنان در امور و تلاش های هوشیارانه و آگاهانه آنان همراه با انضباط کاری، می تواند بر میزان بهره وری و تعمیر برای بهبود بهره وری به ویژه در یک محیط متلاطم و توأم با ناامنی، تأثیر گذارد. روح فرهنگ بهبود بهره وری باید در کالبد سازمان دمیده شود که در آن میان نیروی انسانی هسته مرکزی را تشکیل می دهد.
اگر نتوانیم نیازهای رفاهی و معیشتی نیروی کار، نظام شایسته سالاری عدالت و انصاف را بر اساس یک نظام جامع ارزیابی عملکرد در سازمان ها عملی سازیم، به افزایش بهره وری، امیدی نمی توان داشت.
منابع فارسی:
امامی میبدی علی (۱۳۷۹). اصول اندازه گیری کارایی و بهره وری تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی.
باقریان، محمد. جعفری، حسن عابد. امیری، مجتبی. اسکندری، مجتبی. نادری خورشیدی، علی رضا (۱۳۸۰). تصمیم گیری حکیمانه: رویکردی جدید به الگوسازی در مدیریت.” : مرکز آموزش مدیریت دولتی.
طاهری، شهنام (۱۳۹۲). بهره وری و تجزیه و تحلیل آن در سازمان ها. انتشارات هستان
نویسنده: محبوبه امیدی نژاد
ممنونیم مقاله کاملی بود و بهروری رو کاملا شرح داده بود
سلام خدمت شما دوست عزیز
سپاس بابت توجه شما