من از دوران نوجوانی گاه و بی گاه، با افسردگی دست به گریبان بوده ام. چند ماه پیش از آنکه تشخیص بالینی در موردم صورت بگیرد، اوضاع روانی ام کاتاتونیایی بود. بعضی از روزها، تمرکز بر هرچیزی به غیر از غذا و خواب، به اراده ی عظیمی نیاز داشت. من برخی از توصیه های غیر روانپزشکی را امتحان کردم؛ روان درمانی، ورزش، تغییرات رژیم غذایی، داروهای گیاهی… ولی به خاطر فقدان اراده و چون تغییرات فوری ای حس نمی کردم، فوراً آن ها را کنار گذاشتم.
مراجعه به روانپزشک
والدینم پس از دیدن برخی از تبلیغات کاملا امیدوارکننده ی داروهای ضد افسردگی، با SSRI (دسته ای از داروهای ضد افسردگی که مهارکننده ی باز جذب سروتونین هستند) آشنا شدند و در تلاشی از سر عشق و درماندگی برای درمان فرزند بیمارشان، در نهایت مرا قانع کردند که به یک روانپزشک مراجعه کنم…
بیشتر زمان جلسه درباره نشانه های افسردگی گذشت
در ملاقات با روانپزشک، بیشترِ زمانِ جلسه را درباره ی نشانه های افسردگی صحبت می کردیم. ما مختصراً درباره ی برخی از دلایل آن مانند فقدان، شکست، طرد شدن، انزوا، تاثیرات ژنتیکی و…گفتگو کردیم. با این وجود همان طور که قابل پیش بینی بود، مکالمه ی ما در نهایت به درمانی کاملاً بر اساس فیزیولوژی افسردگی سوق پیدا کرد؛ پیشنهاد او این بود که چون تعادل شمیایی مغزم به هم خورده است «زُلُفت»، بلیت طلایی من برای بازگشت به وضعیت «نُرمال» است.
منطق پشت آن این بود:
“دلایل متعدد و نامربوط به هم، سطحِ ترشحِ نرمالِ سرتونین و دوپامین را منقطع کرده، پس این داروها را برای تعدیل دوباره مصرف کن، و درمان خواهی شد.”
این راه روانپزشک احساس مسئولیت و بیچارگی را از دوشم برداشت
این منطق از جهاتی به من قوت قلب دوباره می داد. بخشی از بار احساس مسئولیت و بیچارگی را از دوشم بر می داشت، «این فقط تقصیر ترکیبات شیمیایی است! من واقعا نمی توانم کار چندانی در موردش بکنم.»؛ همچنین به دکتر اعتماد کردم که بهتر از من می داند و صلاحم را می خواهد، به خصوص چون می‌دانستم خود او هم از افسردگی رنج برده است.
نظارت پزشکی
من در آن زمان علاوه بر اینکه چیز زیادی درباره‌ی انگیزه های مالی در تجویز داروهای ضد افسردگی نمی دانستم، از سلطه ی چهارچوب پزشکی ای که او بر اساس اش نسخه می نوشت هم اطلاعی نداشتم؛ چیزی که میشل فوکو آن را «نظارت پزشکی» نامیده است.
فوکو در کتابش «پیدایش بیمارستان» این نظارت را نتیجه ی محتمل حرفه ای شدن طبابت، در اوایل قرن نوزدهم می داند. او این بحث را مطرح می کند که پزشکان طی روند پیدایش یک الگوی استاندارد برای بهداشت و تندرستی، گرایش انسان زدایانه ای را پذیرفته اند که به بیمار فقط به چشم مجموعه ای از اندام های سالم یا از کار افتاده نگاه می کند.
تِس هان
تِس هان، انسان شناس پزشکی می نویسد:
«این نظارت پزشکی یک تفکر است که پزشکانِ سراسر دنیا می آموزند، و دیدگاهی است که درونِ آن ها درمورد بدن انسان نهادینه می شود. این تفکر زمینه ی اجتماعی بیمار را درنظر نمی گیرد، چرا که پزشکان بیماران را صرفاً در قالب «کیس» یا پرونده ای دیگر می بینند.»
فرد افسرده تحت این نظارت، یک مغز با نقص فنی در نظر گرفته می شود، نه شخصی با موجودیت کامل. اختلال ها در نقطه ای مجزا درون بدن متمرکز شده اند.
مطمئناً نظارت پزشکی فایده های خودش را هم دارد. به پزشکان اجازه می دهد در سطح بیولوژیکی به تحلیلی جامع و مفصل از بیمار برسند. مثلا تشخیص سرطان و انجام عمل جراحی و برخی از حوزه های گسترده ی پزشکی از این نظارت نفع بزرگی برده اند. با این حال بحث فوکو این است که متغیرهای مهمی (وضعیت روحی و روانی، زمینه‌ی اجتماعی و غیره) در بیماری دخیلند که ذاتاً ورای میدانِ دید این نظارت قرار دارند.
بنابراین مهم است که پزشکان آموزش کافی درباره ی علوم انسانی ببینند، به خصوص پزشکانی که با تشخیص و درمان بیماری های روحی سر و کار دارند.
آنچه روانپزشک من نادیده گرفت!
سازگاری با یک جامعه ی بیمار، معیار سلامتی نیست. (( جیدو کریشنامورتی))
طبق تجربه ی من، داروهای ضد افسردگی اغلب راه حلی تسکین دهنده اند. درست مانند چسب زخم برای جراحتی روحی، که زیرِ آن در حالِ چرک کردن است، کمکم می کرد روز را به سر کنم ولی با محدود کردن آگاهی.
کِلی بروگان، روانپزشکِ از روانپزشکی برگشته، می‌گوید:
«ما نسخه می گیریم تا نشانه هایی را حذف و سرکوب کنیم، که در حقیقت علائمی معنا‌دار درباره ی اوضاع بیماریمان هستند. ما نمی پرسیم «چرا»، ما به ریشه های این علائم توجه نمی کنیم. ما فقط می‌خواهیم به سر کارمان برگردیم. تا احساس«نرمال» بودن داشته باشیم.»
به عقب که نگاه می کنم، می بینم برخی از آن مسائل فشارآور، واقعیاتی سیاسی و اجتماعی بودند؛ مصرف گرایی فوق العاده، اشکال مختلف سرکوب، فاجعه ی زیست محیطی، فقر، بی عدالتی، حرص و طمع، و غیره. باید بگویم گرچه زندگی شخصی ام با تمام معیارهای عینی عالی بود – جمع دوستان، دوست دخترها، والدینی با محبت، و در کل آینده ای امیدبخش – اما نمی توانستم وضعیت مالیخولیایی ای را که این واقعیت ها تولید می کنند، تغییر دهم.
جامعه بیمار
من گاهی احساس می کردم جامعه ما اساساً بیمار است و این احساس اغلب انگیزه ی مرا برای شرکت فعالانه در آن از بین می بُرد. آن زمان نمی دانستم این احساس، نشانه این است که من خالصانه به بهبود جامعه اهمیت می دهم.
با مصرف مشتی دارو، این حقیقت، محو و مات، و از آگاهی من پنهان شد. نقطه ی تمرکزم کاملا تغییر کرد. من با حفظ «حباب سلامت روانیِ» شخصی ام تحلیل می رفتم و بیش از پیش افسرده می شدم. پس از تفکر زیاد، همه این ها برایم آشکار شد و فهمیدم شیوه ای که باید در مواجهه با افسردگی پیش بگیرم، در این مورد به خصوص، نه از طریق فرونشاندن نشانه هایش با دارو، و نه هیچ شیوه ای برای تغییر مسیر تمرکز و توجه، بلکه با درگیر شدن با محرک های افسردگی است. آن چه نیاز داشتم آگاهی سیاسی بود.
مولفه های اجتماعی
چارلز ایزنشتاین این تجربه را درباره‌ی افسردگی در مقاله اش «شورش روان، ملاقاتی دوباره» مطرح می‌کند:
«افسردگی، ADHA، اضطراب و غیره ناشی از سوء عملکرد ترکیبات شیمیایی مغز و یا عملکرد نا‌درست ابعاد غیرمادی ذهن نیستند، بلکه مشکلات در ساختارهای زندگی اند که ارزش مشارکت کامل یا توجه شخص را ندارند.»
قطعاً این بدین معنا نیست که باید از ابعاد فردی افسردگی، همچنین عادات غلط زندگی، تروماهای گذشته، ضعف اعتماد به نفس و قدرتِ بیان خود و غیره، غافل شویم. این‌ها هم عللی رایج و مهم برای افسردگی اند، اما همان طور که ایزنشتاین اظهار می کند، افسردگی اغلب ریشه در مولفه های اجتماعی دارد که کاملاً نادیده گرفته می شود.
ریچارد بروله -روان‌درمانگر- در مقاله اش «چرا روان درمانگرها باید از سیاست بگویند» منظور من را خلاصه کرده است:
«آیا روان درمانی باید به بیمار کمک کند تا خود را با دنیای اطرافش سازگار کند یا او را برای تغییر آن آماده کند؟ آیا دنیای درونیِ بیمار کج و معوج است یا دنیای به اصطلاح واقعی کج و معوج شده است؟ معمولا ترکیبی از هردو. من فکر می کنم یک روان درمانگرِ خوب به بیمار کمک می کند تا مسیرش را میان این دو منتهاالیه پیش ببرد.»
نقش فرهنگ
ولی وقتی از افسردگی به ستوه می آییم و درمانده ی مداوا هستیم، تمام موجودیتمان ذاتاً متزلزل است. ما از لحاظ عاطفی و روانی آسیب پذیر می شویم و سنگینی این تاثیرات بیشتر می شود. در بهترین حالت، فرهنگ دارای توانایی هایی است که ما را در چنین مواقعی حمایت و مراقبت می کند و به زیبایی در عبور از وجوه چالش برانگیزتر افسردگی راهنمایی می کند و موجودیت مستقل ما را که در شبکه ی پیچیده ای از روابط با دنیای بیرون فرو رفته به رسمیت می شناسد.
اما اغلب اوقات به طرز اسفناکی به بیراهه کشانده می شویم. به ما آموخته اند شهود و نشانه های مهم را سرکوب کنیم، که این به ما احساس ناتوانی می‌دهد. به ما داروهایی می دهند که به ندرت کمکمان می کند، دلایل اصلی را پردازش کنیم. افسردگی به نقص های ژنتیکی و عدم تعادل ترکیبات شیمیایی تقلیل یافته که هیچ کدام حسِ عاملیتمان را در این امر بازتاب نمی دهد.
جالب این است که دلالت های سیاسی مهمی بر این مواجهه ی تقلیل گرایانه ی اخیر وجود دارد. مثلا به ما می گوید لازم نیست چیزی را ورای نقص های بیولوژیکمان زیرسوال ببَریم. تمرکزت را بگذار برعدم تعادل شیمیایی. دنیای بیرون درست است. نظم اجتماعی موجود را زیر سوال نبر، بزن به چاک و آن ناقل های عصبی را تنظیم کن.
موجودیتی منفرد
همچنین نوع مشخصی از ساده لوحی زمینه ی این مواجهه را شکل می دهد که نتیجه می گیرد، دنیای بیرون، بر ما تاثیری حداقلی دارد یا هیچ تاثیری نمی‌گذارد، احساسات و افکار ما کاملا مستقل از محیط های اطرافمان است. وقتی بیماری به ما سرایت می کند، تبدیل به موجودیتی منفرد و اتمیزه می شویم. این حقیقت دارد، اما فقط تا اندازه ای درست است که ما به خودمان اجازه می دهیم.
همان طور که اَلن واتس می گوید: «ما سعی می کنیم این طور وانمود کنیم که تمامِ دنیای بیرون مستقل از ما وجود دارد.»
ما دیوار احساساتمان را درباره ی خود، تا حدی بالا می بریم؛ چون محیط اطرافمان را تهدید آمیز یا آسیب زننده می یابیم و وقتی حس می کنیم دنیای اطرافمان و ما چقدر در هم تنیده و مرتبطیم، بیشتر متوجه می شویم که این محیط ها چطور بر سلامتمان تاثیر می گذارد. «دیوانه شدن بعضی وقت ها پاسخی درخور، به واقعیت است.»
فکر می کنم اغلب وقتی کسی را تحت عنوان «دیوانه» کنار می گذاریم، به طور ناخودآگاه عدم اطمینان درباره‌ی سلامت روان خود را بازتاب می دهیم. این افراد دیوانه، وجهی از ما را نشانه می گیرند که از متلاشی شدنش وحشت داریم؛ ضعف و عدم اطمینان در «سر و پا نگه داشتن» خود.
اما زمانی که با این ترس در خودمان مواجه شویم، می توانیم درکِ آن را آغاز کنیم و به «دیوانگی» با شفقت نگاه کنیم. ما آرامش و صبری را که لازمه ی پرسش هایی معنادارتر است، به‌دست می‌آوریم:
-
آیا این شخص مدتی طولانی در انزوا بوده است؟
-
آیا غرق در ترس یا خطری در هم شکننده بوده است؟
-
آیا روندِ یک تغییر درونی را طی می کند؟
-
آیا محیط اطرافش بیمار است؟
-
یا آیا اصلاً «دیوانه» است؟
شاید رفتارهایش فقط با استانداردهای مستبدانه ی جامعه ی ما درباره ی «نرمال بودن» هم تراز نیست، مردمی از فرهنگ های دیگر، حتماً درست همین قدر متفاوت به چشم می آیند که ما به نظر آن ها. شاید همه ی این ها چیزی عمیق تر است. آداب و رسوم فرهنگی برای آنکه کشف شوند، به توجه اساسی نیاز دارند؛ چیزهایی که اغلب با راهکارهای اجتناب آمیز یا برچسب های تقلیل گرایانه دفن می شوند.
لااقل با توجه به اینکه انگِ اجتماعی عامل اصلی در بدترشدن علائم است، کمک می کنند تا علائم را تشدید نکنیم.
نگاهی جامع به افسردگی
روانپزشک من در اینکه ترکیبات شیمیایی مغزم، از کار افتاده اشتباه نمی کرد؛ واضح است است که چیزی از کار افتاده بود وگرنه من از اول آنجا نمی بودم. چیزی که به نظرم مسئله دار می آمد، این بود که چگونه به جایگاه اصلی درمان تبدیل شده بود.
گیبور میت، پزشک و متخصص در زمینه ی وابستگی به مواد می گوید:
طی چند دهه ی اخیر، تمایل غالب پزشکی به تقلیل بیماری روانی به عدم تعادل شیمیایی در مغز بوده است. مثلا نقص ناقل شیمیایی سرتونین که راه حل بدیهی آن دارویی است که سطح سرتونین را افزایش دهد. این توضیحیات بیوشیمیایی، بیش از حد ساده انگارانه و خطرناک است. میزان، تعادل و فعالیت سرتونین طیِ زندگی شخص، تحت تاثیر تنش های عاطفی است.
تعامل ما با محیط اطراف
چه در شغلمان و چه در روابط شخصی، تعامل ما با محیط اطراف نقش تعیین کننده ای بر ترکیبات شیمیایی مغز ما می گذارد. افسردگی مانند بسیاری از بیماری های روانی دیگر، چند بعدی است و اگر می خواهیم وضعیت را به درستی بررسی کنیم، لازم است عوامل عِلَی آن را در ابعاد وسیع تری بکاویم، قوانین و سیاست گذاری های اجتماعی و نهادهایی را که عضوشان هستیم بررسی کنیم.
محل کار و فضای خانه، حلقه های اجتماعی و روابط بین فردی، سلامت و محیط اکولوژیک و حتی معماری اطرافمان بر خلق ما تاثیر می گذارد…
ایزنشتاین می نویسد:
«تمامیت زندگی فرد، به تمام روابط شخص با دیگران و جامعه بسط پیدا می کند. اگر به جمله ی کریشنامورتی در این مورد دقت کنیم، این اپیدمیِ نیاز به روان درمانگر به دلایل اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی است نه فقط دلایل جسمی و یا حتی روانی. به بیان دیگر، بعدی سیاسی برای همه گیری بیماری های روانی وجود دارد.»
ثبات نسبی شکننده
این فراخوانی برای اینکه با سیفون داروهایمان را روانه ی چاه کنیم نیست. داروهای ضد افسردگی و سایر داروهای روانپزشکی، نوعی ثباتِ نسبی به زندگی بسیاری از مردم آورده است. اما این ثبات نسبی، شکننده است. افسردگی همیشه در کمین است. ما باید درباره ی این مدلِ ثبات و راحتیِ زیادی، محتاط باشیم، چرا که اغلب پرسشگری درباره‌ی تکانه هایمان را خاموش و هر مساله ی واقعی را از معنا، تهی می کند.
من بعد از سال ها کندو کاویدنِ افسردگی خودم، با سردرگمی و دردی که به همراه درگیر شدنِ گسترده و صادقانه با آن «چرا»ها برای مدتی طولانی می آید، آشنا هستم. درد و سردرگمی ای که از زیر سوال قرار دادنِ زمینه ی اجتماعی و تاثیرش بر زندگیمان، می آید. شک نکنید که طیِ این طریق، سخت و ناخوشایند است.
با این وجود من فکر می کنم این کنکاش دشوار، در نهایت کاری را به پایان رساند که دارو قادر به انجام آن نبود؛ شناخت ریشه ی دلایل ناخشنودی ام. من با بسط درک خود درباره‌ی افسردگی ام، اراده ی ادامه ی زندگی را کاملاَ بازپس گرفته ام؛ اراده ای که با پذیرش مسئولیت درمان، با تمام قدرت تقویت شده است.
همان طور که ایزنشناین اشاره می کند: «برای خوب بودن در جامعه ای عمیقاً بیمار، شخص باید خود را وقف درمانِ جامعه کند.»
منبع : highexistence
ثبت ديدگاه