یکی از بزرگ ترین مشکلات مدیران در محیط های کاری، عدم تعادل بین حقوق و دستمزدها و فقدان ضابطه صحیح برای تعیین ارزش واقعی مشاغل است. همیشه حقوق و دستمزد، بزرگ ترین و مؤثرترین عامل انگیزه کاری برای کارکنان و جلب رضایت آن ها از سازمان ها بوده و از مهم ترین مسائل در مدیریت پرسنلی به شمار رفته است. ارزشیابی، ابزاری است که سازمان ها و کارکنان را در تامین این نیازها کمک می کند. اگر این ابزار به خوبی طراحی گردد و به نحو صحیح مورد استفاده قرار گیرد، وسیله مناسبی برای تشویق، آموزش، بهسازی و بعضا تنبیه کارکنان خواهد بود.
تعریف ارزشیابی مشاغل
- سنجش درجه اهمیت و ارزش یک طبقه شغلی در مقام مقایسه با طبقات شغلی دیگر، به منظور تعیین موقعیت نسبی طبقات شغلی در طرح طبقه بندی و همچنین تخصیص آن ها به گروه و پایه های حقوقی
- تعیین ارزش نسبی مشاغل یک سازمان است با توجه به عوامل کلی تشکیل دهنده شغل به منظور پرداخت حقوق مساوی در ازای کار مساوی و در شرایط مساوی
- شیوه ای است نظام مند، برای تشخیص و تعیین ارزش مشاغل
- تشخیص و تعیین ارزش ریالی مشاغل موجود در سازمان است
ارزشیابی مشاغل در سازمان های تازه تاسیس چگونه است؟
چون در این نوع سازمان شغل و شاغلی وجود ندارد، بنابراین با استفاده از:
- سوابق گذشته
- مطالعه سازمان های مشابه بطور کیفی و ذهنی
تعیین حقوق و دستمزد می گردد…
ارزشیابی مشاغل در سازمان های در حال فعالیت چگونه است؟
– گام اول:
- شناخت از سازمان مربوطه داشته باشند.
- اهداف سازمان را بشناسند.
- روش های کلی انجام کار را بدانند.
- جدول فعلی حقوق و دستمزد را مورد بررسی قرار دهند.
– گام دوم:
- جلب موافقت کارکنان و مدیریت سازمان را بنمایند.
- نمایندگانی را برای عضویت درکمیته ارزشیابی مشاغل تعیین کنند.
- اهداف و فوائد روش های ارزشیابی مشاغل را به آنان آموزش دهند.
هدف ارزشیابی مشاغل
- پیدا کردن ارزش کارها و مقایسه آن ها با یکدیگر است و ارزشیابی مشاغل برای تعیین حقوق و دستمزد متناسب با کاری که فرد انجام می دهد صورت می پذیرد.
- برقراری ارتباط منطقی بین وظایف و مسئولیت ها و شرایط محیط کاری یک شغل با میزان حقوق و دستمزدی که به کارکنان آن پرداخت میشود.
روش های ارزشیابی مشاغل
۱- روش رتبه بندی یا رده بندی:
یکی از ساده ترین روش های ارزشیابی مشاغل است. در این روش، مشاغل از نظر کلی با توجه به معیارها و عواملی که بیشتر جنبه ذهنی دارند، توسط گروه ارزشیابی مشاغل مقایسه و سنجیده میشوند.
با اعمال این روش، هر شغل بر حسب شرح شغل خود در مرتبه معینی قرار میگیرد، که هر چه این مرتبه بالاتر باشد، ارزش ریالی آن بیشتر و در نتیجه حقوق و دستمزد شاغلان آن نیز بالاتر خواهد بود.
رتبه بندی طی چهار مرحله انجام می گیرد:
× مرحله اول:
گفته شد که بر اثر تجزیه و تحلیل شغل، اطلاعاتی به دست می آید که بخشی از آن، به صورت شرح شغل در فرم های خاص منعکس می گردد. این اطلاعات پایه و اساس رتبه بندی مشاغل قرار می گیرد.
× مرحله دوم:
مشاغل برای مقایسه با یکدیگر انتخاب می شوند.
× مرحله سوم:
معیاری که بر اساس آن، مشاغل، مقایسه و رتبه بندی می شوند، انتخاب می گردد.
× مرحله چهارم:
ساده ترین راه برای رتبه بندی مشاغل، استفاده از کارت هایی است که روی هر یک از آن ها شرح شغل یکی از مشاغل نوشته شده است. ارزیاب، کارت ها را یا از ساده ترین به مشکل ترین شغل یا بر حسب اهمیت آن ها، مرتب و رتبه بندی می کند. بدیهی است بعد از رتبه بندی، محل هر شغل جدید دیگری را نیز می توان میان سایر مشاغل مشخص کرد و حقوق مناسب آن را تعیین نمود.
۲- روش درجه بندی یا طبقه بندی مشاغل:
مانند روش رتبه بندی کیفی و ذهنی است، اما نسبت به آن کامل تر است.
شیوه ارزشیابی مشاغل در این روش، قراردادن مشاغل در طبقات و درجاتی که به صورت گروهی برای مشاغل مختلف سازمان در نظر گرفته شده اند.
کم هزینه بودن، سادگی و سهولت استفاده از این روش را می توان از جمله مزایای آن به شمار آورد. عیب بزرگ این روش، کلی بودن آن است.
۳- روش مقایسه عوامل:
استفاده از این روش، مستلزم ارزشیابی مشاغل بر اساس یک سری از عوامل کلی شغلی است که میتوان برای هر یک از آن ها، رقم ریالی مناسبی با توجه به مشاغل مهم سازمان درنظر گرفت.
منظور از مشاغل مهم مشاغلی هستند که به نظر طراحان و یا گروه ارزشیابی مشاغل، می توانند معرف سایر مشاغل موجود در سازمان باشند. موفقیت یا شکست در استفاده از این روش، بستگی کامل به نحوه انتخاب مشاغل مهم در سازمان دارد.
روش مقایسه عوامل شامل پنج مرحله است:
× مرحله اول:
از میان تمام مشاغل موجود در سازمان، معمولاً بین پانزده تا بیست شغل به عنوان مشاغل نمونه، انتخاب و سایر مشاغل در سازمان با آن ها مقایسه می شوند.
× مرحله دوم:
عوامل کلیدی، شناسایی می گردند و هر یک از مشاغل نمونه، بر اساس هر یک از این عوامل در جدولی درجه بندی می شوند. معمولاً تلاش فکری، مهارت، تلاش جسمی، مسئولیت و محیط و شرایط کار به عنوان عوامل کلیدی انتخاب و درجه بندی می گردند.
× مرحله سوم:
جدول سهمیه ریالی هر یک از عوامل کلیدی در سیستم جاری پرداخت، معین و درجه بندی می گردد.
× مرحله چهارم:
دو جدول فوق الذکر، با یکدیگر مقایسه می شوند. چنانچه این دو نوع درجه بندی با یکدیگر هماهنگ باشند، هم مشاغل نمونه درست انتخاب شده و هم درجه بندی صحیح است. در غیر این صورت، باید درجه بندی یا انتخاب مشاغل تجدید نظر شود.
× مرحله پنجم:
جدولی برای مقایسه عوامل، طراحی می شود. برای محاسبه نرخ پرداخت سایر مشاغل در سازمان، کافی است جای درست هر یک از عوامل کلیدی در این مشاغل را در جدول پیدا نمود.
از جمله مهم ترین مزایای روش مقایسه عوامل، انعطاف پذیری آن است؛ به گونه ای که می توان آن را دقیقاً بنا به نیازهای خاص سازمان طراحی نمود. عیب این روش این است که استفاده از آن، عمدتاً محدود به سازمان های بزرگ می گردد، زیرا اولاً، طراحی این روش ارزشیابی بسیار وقت گیر و پر هزینه است و ثانیاً، باید تعداد مشاغل در سازمان زیاد باشد تا بتوان از میان آن ها مشاغلی را به عنوان نمونه برگزید.
۴- روش امتیازی:
طریقه عمل در روش امتیازی از این قرار است که نخست، انواع مشاغلی که در سازمان وجود دارند شناسایی می شوند و سپس از هر گروه، یک شغل به عنوان نمونه، انتخاب و ارزشیابی می شود. بعد از انتخاب مشاغل کلیدی، عوامل کلیدی در هر شغل شناسایی می شوند. عوامل کلیدی عواملی هستند که از نظر سازمان، چنان اهمیتی دارند که حاضر است بابت آن ها پول بپردازد. بنابراین، ارزش نسبی یک شغل را عوامل کلیدی آن تعیین میکند.
بعد از تعیین عوامل کلیدی، زیر مجموعه های هر یک از این عوامل، شناسایی و انتخاب می گردند. هر یک از زیر مجموعه ها نیز به درجات مختلف تقسیم شده اند. درجه اول، معرف بهترین عملکرد و به این معنی است که این مسئولیت به بهترین وجه ادا می گردد و درجه چهارم، معرف ضعیف ترین عملکرد و به این معنی است که این مسئولیت، درست ادا نمی شود.
مرحله بعدی، مرحله ضربگذاری یا امتیاز بندی عوامل است. در این مرحله، برای هر یک از عوامل کلیدی و زیر مجموعه های آن، امتیازی که معرف ارزش نسبی آن است، تعیین می گردد.
در آخرین مرحله، امتیازی که به شغل تعلق می گیرد، به طریق زیر محاسبه و تعیین می گردد:
- با مطالعه شرح شغل، ویژگی وظایف و مسئولیت های موجود در آن، یک بار دیگر بررسی و مطالعه می شود.
- شرحی که برای هر یک از درجات چهارگانه نوشته شده است، مطالعه و آن توصیفی که گویاترین شرح برای هر یک از زیرمجموعه ها در عوامل کلیدی باشد، انتخاب می شود.
- با جمع زدن امتیازات به دست آمده از زیر مجموعه ها، کل امتیازی که به شغل تعلق می گیرد، معلوم می شود.
مزایا ارزشیابی مشاغل
- برقراری ارتباط منطقی بین وظایف و مسئولیت های شغلی با حقوق و دستمزد پرداختی به کارکنان
- ایجاد تعادل در پرداخت حقوق و دستمزد
- کاهش شکایات و پاسخگویی آسان تر و قانع کردن کارکنان درباره حقوق و دستمزد
- آسان تر کردن تشخیص هزینه های پرسنلی سازمان
- تقویت روحیه و جلب رضایت کارکنان و ایجاد انگیزه های مثبت در آنان که سرانجام منجر به افزایش کارایی سازمان خواهد شد
- برقراری یک نظام منطقی در پرداخت تشویقی بهره وری
- جلوگیری از هرگونه اعمال نظر در تعیین و پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان
معایب ارزشیابی مشاغل
- محدودیت در ارتباط با تعیین ارزش ریالی کارها در پایین ترین سطح قابل قبول و بالاترین سطح قابل حصول؛ زیرا اولا، این کار برای مشاغل غیر ملموس بسیار مشکل است و ثانیا، این دامنه خود به عوامل مختلف دیگری مانند شرایط و امکانات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و… وابسته است که این عوامل نیز در جوامع مختلف متفاوت درحال تغییر است.
- برخی از روش های ارزشیابی مشاغل به دلیل کیفی و ذهنی بودنشان نتایج گوناگونی را در مورد تعیین حقوق و دستمزد به همراه دارند.
منابع فارسی:
ابطحی، حسین (۱۳۹۱). مدیریت منابع انسانی .انتشارات فوژان.
آرمسترانگ، مایکل. کامینز، آن . هاستینگز ،سو. وود ،ویل.ترجمه میرعلی سیدنقوی، حمیدرضا قاسمی بنابری ساره ابراهیمی (۱۳۹۳). ارزشیابی مشاغل: راهنمایی برای دستیابی به پرداخت برابر. انتشارات موسسه کتاب مهربان نشر
کرم بیگی ،ابوالقاسم (۱۳۹۲).ارزشیابی و طبقه بندی مشاغل. انتشارات استادیار
نویسنده: محبوبه امید نژاد
ثبت ديدگاه