اختلالات یادگیری در کودکان
بسیاری از خانواده ها کودکانی با ظاهری طبیعی دارند، رشد جسمی و قد و وزنشان هم نشانه از بهنجار بودن آنان است. هوششان نرمال است. به خوبی صحبت می کنند. مانند دیگر کودکان بازی می کنند و ارتباط اجتماعی کمابیش مناسبی دارند. در خانه نیز کارهایی را که والدین به آنان واگذار می کنند به خوبی انجام می دهند و از رفتار و اخلاق عادی برخوردارند. ولی وقتی به مدرسه می روند و می خواهند خواندن و نوشتن و حساب یاد بگیرند مشکلات جدی خودشان را نشان می دهند.
این والدین معمولا گزارشی از نارضایتی معلم از عملکرد تحصیلی کودکشان دریافت می کنند و بسیار نگران می شوند. نقص یا ناتوانی عملکرد می تواند به شکل نداشتن توانایی کامل در گوش کردن، فکرکردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن یا انجام محاسبه های ریاضی ظاهر شود. اختلال یادگیری یا ناتوانی در یادگیری اصطلاحی است که در متون علمی برای این موارد استفاده می شود.
اختلالات یادگیری ناتوانی در درک و یادگیری های جدید مورد نیاز هستند . این ناتوانی ها نوعی اختلال عملکردی مغز و در حیطه ی ارتباطات می باشند، این به آن معنی است که فرد مشکلات هوشی و ذهنی ندارد بلکه در زمینه تفسیر اطلاعات ارتباطی با کندی و تاخیر همراه است.
مرکز مشاوره اکسیر یکی از بزرگترین مراکز درمان اختلالات یادگیری در غرب تهران، همراه با متخصصان و روانشناسان مجرب در زمینه اختلالات یادگیری، آماده ارائه خدمات به مراجعان می باشد.
اختلالات یادگیری در ۳ حیطه رخ می دهند
۱- اختلال در درک: مطالب به صورت درستی در ذهن درک نمی شوند.
۲- اختلال در پردازش: مطالب درک میشوند ولی بطور زنجیره وار در کنار هم قرار نمی گیرند.
۳- اختلال در ابراز: مطالب درک و پردازش می شوند و فرد در ابراز مناسب آنها ناتوان است.
توجه داشته باشیم که این ناتوانی ها در طول زندگی فرد وجود دارند و چالش برانگیز شدن آنها در زندگی معمولی به نوع و شدت اختلال بستگی دارد. بسیاری از افراد قادرند این ناتوانی های خفیف را بپوشانند و عملکرد موفقی در جامعه داشته باشند ولی برای برخی دیگر از آنها این اختلالات مشکلاتی جدی در کار، تحصیل و یا ارتباطاتشان با دیگران به وجود می آورد.
بارزترین علایم مشکلاتی در مهارت های شنیدن و زبانی است و فرد باید در تجربیات روزمره اش این علایم را نشان دهد و هر کدام از این علایم از خفیف تا شدید می توانند گزارش شوند.
از علایم اصلی اختلال یادگیری
- املای ضعیف
- مشکل در درک نکته یا معنا در مکالمه
- جا انداختن کلمات هنکام خواندن
- تلفظ اشتباه کلمات
- دست خط بهم ریخته و خط خوردگی های زیاد
- مشکلاتی در عملیات ریاضی
- مشکلات توجه در کار و موقعیت های دیگر
- ضعف درپیروی از دستورالعمل ها و یا تمام کردن تکالیف یا و ظایف محل کار
- به آسانی حواسش پرت می شود
- در درک خلق و احساسات دیگران مشکل دارند
- مشکلات در ارتباطات نوشتاری و کلامی به مقتضای سن
اگرچه این اختلال از هنگام تولد در کودک حضور دارد ولی ظهور علایم بیشتر در زمانی که کودک در سن مدرسه قرار دارد رخ می دهد به این دلیل که والدین در آن هنگام که کودک را با همسن و سالانش مقایسه کرده و متوجه تفاوت ها یی در یادگیری کودک می شوند.
اغلب LD (اختلالات یادگیری) با اختلالات دیگری از جمله بیش فعالی، نافرمانی مقابله ای (ODD) و اختلال سلوک همراه می شود ولی بیشترین همپوشانی را با اختلال بیش فعالی دارد. ترکیب علایم LD و ADHD مشکلات تحصیلی و اجتماعی زیادی را برای افراد به وجود می آورد.
عواملی که ریسک اختلال یادگیری را بالا می برند عبارتند از
- الکل ویا سوء مصرف مواد در دوران بارداری
- اسیب ها ی هنگام تولد
- آسیب سیستم عصبی در دوران جنینی یا بعد از تولد
- وراثت
- وزن کم در هنگام تولد
- استفاده از داروها مثل داروهای درمان سرطان یا سرطان خون در کودکان
- سوء تغذیه
- نوزاد نارس
- نقص حسی مثل کم شنوایی یا بینایی ضعیف
انواع اختلالات یادگیری
ناتوانی‌های یادگیری به سه نوع تقسیم میشوند:
۱- ناتوانی یادگیری ریاضیات Dyscalculia
این اختلال در توانایی فرد به روی محاسبات ریاضی تاثیر می‌گذارد. اختلالات یادگیری در ریاضی می تواند نشانه‌های مختلف داشته و از فردی به فرد دیگر نیز متفاوت باشد. در کودکان خردسال اختلال ریاضی می تواند در شمارش و تشخیص اعداد تاثیر بگذارد. همانطور که کودک بزرگ می شود ممکن است در حل مسایل ریاضی و یا به خاطر سپاری جدول‌ضرب دچار مشکل شود. کودکان مبتلا به ناتوانی در ریاضیات در زمینه درک مفاهیم ریاضی، محاسبات، خواندن یا نوشتن اعداد، حل مساله و درک روابط فضایی دچار مشکل شدید می‌باشند.
۲- ناتوانی یادگیری خواندن Dyslexia
مشکلات خواندن از اساسی‌ترین مشکلاتی است که کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری با آن مواجه هستند، زیرا کودکی که نمی تواند بخواند شانس بسیار کمی برای موفقیت در مدرسه دارد. به عبارت دیگر اختلال خواندن، اختلالی است که به رغم تجارب کلاسی متعارف، شخص در کسب مهارتهای زبانی خواندن و هجی کردن که متناسب با توانایی هوشی‌اش باشد، ناتوان است. کودکانی که دارای این اختلال هستند در خواندن و نوشتن، درک دستور زبان و خواندن و همچنین در بیان افکار خود به‌صورت شفاهی مشکل‌دارند.
۳- ناتوانی در بیان کتبی یا نوشتن Dysgraphia
مشکلات افراد مبتلا به این نوع از اختلالات یادگیری عبارت است از: مشکل در املاء نویسی، دست خط بدی، مشکل در انتقال افکار به روی کاغذ. فرایند نوشتن پیچیده است و به مهارت‌ها و توانایی‌های مختلفی بستگی دارد و مستلزم درک صحیحی از الگوهای نمادین نوشتاری است. مهارت نوشتن با کارکرد حرکتی چشم و هماهنگی حرکات ارتباط دارد، همچنین مستلزم هماهنگی حرکتی چشم و دست، کنترل بازو، دست و عضلات انگشت است. املای یک کلمه پیچیده‌تر و دشوارتر از خواندن آن است چرا که در خواندن، نشانه‌ها و حروف الفبا در بازشناسی کلمه وی را یاری می‌کنند اما در نوشتن دانش آموز باید بر روابط آواها و نشانه‌ها، تجزیه واژه‌ها و نحوه ترکیب عناصر متشکله آن آگاهی و مهارت کامل داشته باشد.
ویژگی افراد مبتلا به اختلالات یادگیری
دانش آموزی که دارای ناتوانی یادگیری است دارای ویژگی‌های زیر میباشد:
- دارای بهره هوشی متوسط و بالاتر است.
- از نظر حواس مختلف (بینایی و شنوایی و…) سالم است.
- از نظر پیشرفت درسی و عملکرد تحصیلی با توجه به سن و هوش ضعیف است.
- مشکلات زبانی شامل اختلال زبان درکی و یا بیانی، وارونگی کلمات و… دارد.
- به موضوعات مطرح شده پاسخ‌های نامربوط می دهد.
- حواس پرتی دارد و جزییات مهم را فراموش می کند.
- دست و پا چلفتی است و هماهنگی چشم و دست وی ضعیف است.
- اعتماد به نفس پایین دارد و در زمینه‌های تحصیلی انگیزه زیادی ندارد.
- فعالیت‌های آموزشی و درسی را با تاخیر انجام می دهد و از پرداختن به فعالیت‌های آموزشی طفره میرود.
- حافظه ضعیف دارد و مطالب را زود فراموش می کند.
دکتر حانیه صالحیان روانشناس کودک در رابطه با نشانه های اختلال یادگیری به طور مفصل توضیح داده اند.
با اختلال یادگیری بچه ها چه کار کنیم؟
مبتلایان به ناتوانی های یادگیری در تمام سطوح و در تمام پایه های کلاسی از آمادگی تا دانشگاه دیده می شوند. تشخیص بهنگام، روند بهبودی را سرعت خواهد بخشید؛ بنابراین توجه به دوره ابتدایی به ویژه پایه های اول و دوم در این زمینه از اهمیت بسیاری برخوردار است.
اختلال یادگیری
کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، معمولا از لحاظ هوشی مشکلی ندارند، اما به دلیل نقص در راه های پردازش اطلاعات در مغزشان، عملکرد ذهنی پایینی را نشان می دهند. به زبان ساده می توان گفت ناتوانی یادگیری از تفاوت در مسیرهای عصبی و ارتباط آنها در مغز ناشی می شود. ناتوانی یادگیری مشکلاتی هستند که بر توانایی مغزی در دریافت، پردازش و ذخیره اطلاعات تاثیر می گذارد. این مشکلات باعث می شود یک دانش آموز بسیار کندتر از فردی که این مشکل را ندارد، مطالب را یاد بگیرد.
دانش آموز مبتلا به اختلال یادگیری ممکن است به صورت کلی در حوزه های خواندن، یادگیری ریاضی و نوشتن دیکته و به صورت جزئی تر در شناسایی کلمه، ادراک خواندن، حساب کردن، استدلال کردن، هجی کردن و یا کلمه بندی در نوشتن دچار مشکل باشد.
اختلالات یادگیری ممکن است با حالت های مختلف اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه و اختلالات رفتاری نیز همراه شود.
در این شرایط والدین افزون بر اینکه با مسائل تحصیلی کودک دست و پنجه نرم می کنند، با رفتارهای پرخطر، بی نظمی، پرخاشگری، مقاومت در برابر پذیرش قانون و رفتارهای افراطی توجه طلبی رو به رو هستند و درواقع مشکل یادگیری کودک در درجه دوم اهمیت قرار گرفته و پدر و مادر از این رفتارها خسته نگران می باشند.
به طور کلی، این شرایط ممکن است تاثیر نامطلوبی بر ارتباطات اجتماعی کودک بگذارد؛ زیرا نقطه ضعف در یادگیری می تواند اعتماد به نفس او را نشانه بگیرد و باعث بروز نوعی کمرویی در میان هم کلاسی ها شود و یا به اضطراب از قضاوت های اطرافیان بینجامد. در بعضی از خانواده ها که به این مشکل رسیدگی نمی کنند، کودک در طولانی مدت ممکن است به افسردگی نیز مبتلا شود.
موارد زیر را در برخورد با این کودکان در نظر بگیرید
- با کودک خود صحبت کرده و به طور بارز و آشکار او را از مشکلی که در زمینه یادگیری دارد مطلع نمایید.
- به او یادآوری نمایید که در یادگیری و آموزش نیاز به روشی متفاوت دارد.
- نقاط قوت و استعدادهای او را بشناسید و جهت پرورش آنها، او را تشویق کنید.
- او را در روش‌ها و فنونی که برای کمک به یادگیری موثر است همراهی کنید.
- تلاش‌های او را برای رسیدن به موفقیت ارج بگذارید و حمایت کنید.
- زمانی که او مشغول مطالعه است برای او یک مدل و الگو باشید. شما هم یک روزنامه یا کتاب بدست گرفته و مطلبی بخوانید و یا یک متن یا نامه بنویسید.
- اهداف و انتظارات خود را واقع بینانه کنید.
- با معلمین و اعضای مدرسه همکاری کنید.
- زمانی که کودک شما می‌خواهد حرف بزند، به او گوش دهید.
- از او به خاطر مشارکت در انجام امور مدرسه و قابلیت‌های خاصش قدردانی کنید و او را تصدیق و تایید کنید.
- با توسل به روش‌های رفتاری انگیزه کودک را برای فعالیت‌های تحصیلی بالا ببرید.
- در صورتی که مشکل توجه و تمرکز دارد با استفاده از دارو در بهبود توجه و تمرکز او را کمک کنید.
- این کودکان نیازمند آن هستند که علاوه بر آموزش معمول کلاس، در ساعاتی از روز تحت آموزش‌های خاص توسط معلم تعلیم دیده قرار بگیرند.
- علاوه بر درمان اختلالات یادگیری، باید اختلالات روانپزشکی همراه نیز مورد توجه درمانی قرار بگیرند مانند: اختلال بیش فعالی، کم توجهی، اضطراب، افسردگی و …
- آموزش مهارتهای اجتماعی را از آنان دریغ نکنید.
- به یاد داشته باشید اختلال کمبود توجه و بیش فعالی و اوتیسم ناتوانی یادگیری به‌حساب نمی‌آیند.
- بهترین توصیه به والدینی که کودکانشان اختلالات یادگیری دارند این است که به‌سادگی فرزندان خود را دوست بدارند و از آنها حمایت کنند. با حمایت درست و مداخله مناسب این کودکان می‌توانند انسانی موفق گردند.
علل اختلالات یادگیری
ثابت شده است که علل بروز ناتوانی های یادگیری نسبتا مبهم است. برخی از مشکلات کنونی درباره مفهوم ناتوانی های یادگیری، بازتابی است از ناتوانی ما در اشاره دقیق به علل بروز ناتوانی های یادگیری که شاهدش هستیم؛ اما تجربه درمانگران به ما ثابت می کند که ناتوانی های یادگیری، مفهومی «چندرشته ای» است و پیوند میان کارشناسان رشته های گوناگون در این امر باید برقرار باشد.
۱- عوامل محیطی: عوامل محیطی بسیاری وجود دارد که می تواند به پیچیدگی ناتوانی های یادگیری بیفزاید و حتی شاید سبب ساز آن باشد. تغذیه مناسب و سالم کودک از جمله این عوامل است.
سرماخوردگی مزمن، مشکلات تنفسی، آلرژی ها و همچنین سقوط، آسیب دیدیگی مغزی و یا ضربه واردشده به سر در دوره ای که کودک در حال رشد است می تواند موثر باشد.
– همچنین کودک در حال رشد نیازمند درون داده های حسی است تا درباره محیط و خود و هردو بیاموزد؛ یعنی کودک به تجربه هایی نیاز دارد تا بیاموزد که چگونه بیاموزد. اگر این سطح کاهش زیادی داشته باشد کودک در ارتباط با دنیای بیرون دچار مشکل می شود؛ بنابراین انجام بازی هایی که مطابق هر دوره رشدی است نقش بسزایی در پیشگیری از اختلالات یادگیری دارد.
– صحبت کردن با کودک و درگیر بودن او در فرایندهای کلامی مثل گفت و گوهای روزانه و قصه گویی برای او بسیار رشد دهنده خواهدبود.
از سویی دیگر بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، مضطرب، نامطمئن و بی اختیار و سرکش هستند که ممکن است این رفتارها با حس ناامنی طبیعی، ناپایداری دریافت حس محبت و گرمی و پذیرش در منزل و محیط مدرسه پیوند داشته باشد. بنابراین ایجاد محیطی گرم، صمیمی و حمایت کننده از سوی والدین نقش موثری در بهبود ناتوانی یادگیری کودک دارد.
۲- عوامل فیزیولوژیکی: بسیاری از متخصصان بر این باورند که علل اساسی ناتوانی های یادگیری، آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و صدمه های واردشده به دستگاه عصبی و مرکزی است.
۳- عوامل ژنتیکی: شواهدی در دست است که نشان می دهد ناتوانی های یادگیری احتمالا در برخی خانواده ها بیش از دیگران دیده می شود. درواقع عوامل ژنتیکی در شمار وسیعی از ناتوانی های یادگیری نقش دارد.
۴- عوامل بیوشیمیایی: اختلال های گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که موجب ناتوانی های یادگیری می شوند؛ مثل هایپوگلیسمی و کم کاری.
۵- عوامل هنگام و بعد از تولد: اتفاقات حین زایمان که به آسیب دیدن جنین انجامد؛ مثل سیانوزه شدن کودک و یا بیماری های شدیدی که در روزهای اولیه زندگی بعد از تولد است، مثل زردی های شدید می تواند در ابتلای کودک به ناتوانی یادگیری موثر باشد.
۶- تاخیر رشد: دیده نشدن نشانه های رشد جسمی و شناختی مطابق با سن کودک، نشانه ای است برای بروز اختلالات یادگیری در سال های آینده. مشکلات برخی از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ممکن است از تاخیر رشد در برخی اجزای دستگاه عصبی مرکزی سرچشمه گرفته باشد که این گونه کودکان پس از بزرگ تر شدن بر این مشکلات غلبه می کنند.
۷- عوامل آموزشی
- تدریس ناکافی و ناصحیح به کودکان
- عدم فراگیری معلم از مهارت های لازم برای تدریس درس های پایه در مدارس
- توقعات بیش از اندازه بالا یا بسیار پایین معلمان
- برنامه ریزی و طرح برنامه آموزشی ضعیف
- نداشتن فعالیت های برانگیزند
- تدریس عملی نادرست
- جای خالی آموزش مهارت های اجتماعی، یادگیری و حرکتی و جسمی و نپرداختن به یادگیری های زبان شفاهی
اگر شما مشکوک به اختلال یادگیری در خود یا فرزندتان هستید ۳ گام زیر را دنبال کنید
۱ – ارزیابی کنید: ارزیابی معمولا توسط روانشناسان با تخصص ویژه در اختلالات یادگیری انجام می شود. تشخیص می تواند دارای طیف باشد. از خفیف تا شدید. و همچنین ارزیابی شامل موارد محیطی، اجتماعی، احساسی و همچنین تست ها میباشد.
متخصص، توانایی های استدلال کاری، حافظه و سرعت پردازش شما را سنجش می کند و این سنجش می تواند بر اساس یک آزمون استاندارد هوشی انجام شود.
۲- طراحی یک برنامه ی درمانی: نتیجه ی ارزیابی شما منجر به یک یا دو راهکار خواهد شد.
اول) آموزشی درمانی دوم (ترمیمی جبرانی)
در کودکان درمان آموزشی می تواند این اختلال را بطور اصولی و از پایه درمان کند . برای بزرگسالان به دلیل مشغله ی زیاد، بهتر کردن عملکرد شغلی و بین فردی شان در الویت قرار دارد و راهکار ترمیمی و جبرانی برای آنها مفید تر خواهد بود .
۳- کار کردن با متخصص اختلالات یادگیری: متخصص با توجه به سن، نوع و شدت اختلال، راهکارهایی را که به نسبت هر فرد فرق می کند تدوین کرده و در جلسات درمانی که هفته ای یکبار برگزار می شود آموزش می دهد.
درمان اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری به طور کامل قابل درمان نیستند ولی با تشخیص به موقع و مداخلات درست درمانی می توانیم علایم بیماری راکاهش دهیم بطوری که فرد بتواند زندگی عادی و معمولی خود را دنبال کند. همانطور که گفته شد درمان های رایج برای LD آموزش های ویژه و درمان های گفتاری و زبانی برای کودکان و راهکار های ترمیمی برای بزگسالان است . البته در طول مدت درمان های آموزشی در صورت تشخیص روانپزشک داروهایی هم برای بالا بردن توجه و تمرکز تجویز می شود.
توجه داشته باشیم هنگامی که فردی دچار اختلال یادگیری است تمرکز روی درس هایی که در آن ها ضعف نشان می دهد او را ناکام تر می سازد. مثلا دانش آموزی در درس ریاضی ضعیف عمل می کند و نمی دانند که ممکن است دچار اختلال ریاضی باشد و بنا بر خواسته ی خود و یا راه و رسم خانوادگی به سمت رشته ی ریاضی پیش میرود در صورتیکه والدین او می دانند که فرزندشان در امور کامپیوتر و شبکه بسیار خوب عمل می کند. او می تواند در دبیرستان و یا هنرستان رشته ی کامپیوتر بخواند و بسیار موفق باشد. اغلب خانواده ها تعصب عجیبی روی این مساله دارند که فرزندشان در هنرستان درس نخواند. در نهایت فرزند با دنبال کردن رشته ریاضی یا نیمه کاره رها کرده و یا هرگز در آن رشته موفق نخواهد بود.
برای موفقیت باید روی توانایی ها سرمایه گذاری کرد نه روی ضعف ها . ما ضعف ها را بهبود می بخشیم تا جنبه ها و بُعد های بیشتری داشته باشیم که در مسایل مختلف زندکی از انها استفاده کنیم. ولی سرمایه گذاری اصلی ما همواره روی توانمندی ها و مهارت هاست.