اختلال دفع در کودکان چیست؟
اختلال دفع در کودکان یکی از مسائلی است که والدین به آن خیلی حساس هستند و از جمله نگرانیهای والدین است. اختلال دفع در کودکان شامل بی اختیاری در ادرار و بی اختیاری در مدفوع است.
در ادامه مطلب گذشته که درباره سبب شناسی اختلال دفعی بود؛ در این مطلب به نشانه‌ها و روش درمانی اختلال دفع می پردازیم.
انواع اختلال دفع
بی‌اختیاری دفع ادرار
بي‌اختياري ادرار یعنی فرد اختيار مثانه طبيعي را دارد اما به علت محدوديت‌هاي فيزيكي نمي‌تواند خود را به موقع به توالت برساند.
علل احتمالی بی‌اختیاری دفع
۱) فراموش كردن اینکه به توالت برود
۲) دفع كردن در هر جا و هر زمان
۳) تنبلی در بلند شدن به‌موقع از تخت براي رفتن به توالت
- علل فیزیکی:
۱) زوال عقل
۲) افسردگي
۳) اختلالات حركت
۴) عوامل تشدیدکننده بيماري
۵) عفونت‌هاي اداري
۶) ديابت شيرين
۷) بالا رفتن سن؛ كمبود استروژن در زنان
۸) سابقه چندين زايمان
۹) آسيب نخاعي در افراد
۱۰) وجود يك بيماري عمومي تضعیف‌کننده
انواع عدم کنترل ادرار
۱) اولیه
۲) ثانویه
اولیه: کودک از همان ابتدا نتوانسته ادرارش را کنترل کند.
ثانویه: ناتوانی در عدم کنترل ادرار بعد از مدت‌ها کنترل ادرار به وجود می‌آید
علائم تشخیصی اختلال دفع در ادرار
علامت اساسی بی‌اختیاری کنشی در ادرار، دفع ادرار در طی روز یا شب در رختخواب یا لباس است. اغلب اوقات این عمل غیرارادی است امّا گاهی نیز ممکن است ارادی باشد. برای تشخیص دادن بی‌اختیاری کارکردی ادرار عمل دفع باید حداقل دو بار در هفته و حداقل به مدت سه ماه رخ دهد، یا اینکه ازنظر بالینی موجب نابهنجاری یا تخریب قابل‌ملاحظه‌ای در کارکرد اجتماعی تحصیلی یا دیگر حوزه‌های مهم کارکردی شود.
فرد باید به سنی رسیده باشد که از کودک انتظار می‌رود ادرار خود را کنترل کند (بدین معنی که سن تقویمی کودک حداقل باید ۵ سال باشد یا چنانچه کودک تأخیر در رشد دارد سن عقلی او باید حداقل معادل ۵ سال باشد). عدم کنترل ادرار منحصراً ناشی از تأثیر مستقیم فیزیولوژیکی یک ماده مثل داروهای افزاینده ادرار یا یک حال طبی عمومی مثل دیابت نباشد.
علائم و اختلالات همراه
عوارض ناشی از بی‌اختیاری ادرار به محدودیت‌های اعمال‌شده بر فعالیت‌های اجتماعی (مثل شرکت در اردوهای چندروزه)، تأثیر آن بر عزت‌نفس کودک، میزان طرد اجتماعی از سوی همسالان و عصبانیت، تنبیه و طرد از جانب مراقبان بستگی دارد.
اگرچه بیشتر کودکان مبتلابه بی‌اختیاری ادرار از اختلال روانی دیگری رنج نمی‌برند، شیوع اختلالات روانی و دیگر اختلالات مربوط به رشد در افراد مبتلابه بی‌اختیاری ادرار بیش از افراد معمولی است. با این اختلال ممکن است بی‌اختیاری مدفوع، اختلال شبگردی و اختلال وحشت خواب نیز وجود داشته باشد.
عفونت‌های مجاری ادرار در کودکان مبتلابه بی‌اختیاری ادرار، به‌ویژه نوع روزانه آن شایع‌تر از کودکانی است که مبتلابه این اختلال نیستند. معمولاً پس از درمان مناسب عفونت موجود، بی‌اختیاری ادرار همچنان ادامه می‌یابد.
انواع فرعی شب‌ادراری
۱) شبانه: شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری ادرار، ادرار در جریان خواب شبانه تعریف می‌شود. زمان وقوع این رویداد معمولاًدر طی نیمه نخست شب است. گاهی هم در طی خواب (رم) رخ میدهد. عدم کنترل ادرار شبانه ۶۳% گزارش‌شده.
۲) روزانه: بی‌اختیاری ادرار روزانه در دخترها شایع‌تر از پسران است و پس از سن ۹ سالگی نادر است. افرادی که بی‌اختیاری ادرار روزانه دارند می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. گروه اول (نا خودداری فوری) که مشخصه آنان میل ناگهانی, و ناپایداری در برابر فشاراست. گروه دوم (تأخیر در تخلیه) که آگاهانه میل به ادرار کردن را به تأخیر می‌اندازند تا اینکه نا خود ادراری رخ میدهد. البته این تأخیر گاهی ناشی از اکراه دررفتن به دستشویی به دلیل اضطراب اجتماعی یا مشغول شدن به فعالیت‌های تحصیلی یا بازی است. عدم کنترل ادرار روزانه ۷% گزارش‌شده است.
۳) روزانه و شبانه: این نوع فرعی به‌عنوان ترکیبی از بی‌اختیاری ادرار نوع روزانه و شبانه تعریف‌شده است. عدم کنترل ادرار در این نوع مشکل ۳۰% گزارش‌شده است.
اختلال دفع در مدفوع
اختلال در دفع مدفوع میتواند دلایل متعددی داشته باشد. استرس‌ها و هیجان‌ها ترس، آزار جنسی، رشد نکردن دستگاه عصبی، وراثت، بیماری صرع، اضطراب، یبوست، اهمال در آموزش توالت رفتن، واکنش‌پذیری کودک و مشکلات عضوی گوناگون می‌توان عامل سبب‌ساز این اختلال باشد. این کودکان اغلب شکم‌های بادکرده دارند و ممکن است از دردهای شکمی نیز رنج ببرند، اکثر این کودکان دچار یبوست هستند و یا گاهی بدون هیچ دلیل عضوی از رفتن به توالت و دفع مدفوع امتناع می‌ورزند.
در کودکانی که دچار یبوست هستند، به علت درد ناشی از عبور و تخلیه مدفوع به دلیل کوچک بودن مخرج انتهائی، کودک از توالت رفتن وحشت دارد و با جلوگیری از انجام عمل دفع، یبوست سخت‌تری را موجب می‌شود، هنگامی‌که کودک تجربه ناخوشایندی از رفتن به توالت داشت باشد، ترس و تنفر از آن مکان برایش به وجود می‌آید و درنهایت باعث می‌شود که مدفوع خود را نگه دارد.
در کودکانی که دچار یبوست نیستند و بدون هیچ دلیل عضوی، از توالت رفتن امتناع می‌ورزند، بروز چنین رفتارهایی در این کودکان میتواند دلایل گوناگونی داشته باشد که از مهمترین آنها مخالف با والدین و مبارزه برای دستیابی و کسب قدرت و به دست آوردن توجه والدین است و یا گاهی این کودکان از کثیف کردن خود در توالت می‌ترسند، زیرا درگذشته به‌این‌علت تنبیه‌شده‌اند و درنتیجه سعی می‌کنند مدفوعشان را در خود نگه‌دارند تا از این طریق نظم را رعایت کرده باشند.
بعضی از والدین انتظارات خیلی زیاد از پاکیزگی کودکان دارند و همچنین گاهی تعاملات غلط و منفی بین کودک و خانواده میتواند سبب بروز این مشکل شود.
بی‌اختیاری مدفوع
علامت اساسی بی‌اختیاری مدفوع دفع مکرر در محلهای نامناسب (لباس. کف اتاق. توی رختخواب و…) است. این عمل باید حداقل ماهیانه بیش از یک‌بار و سه ماه متوالی انجام گیرد. سن عقلی و زمانی او باید ۴ سال باشد. اختلال عضو وجود نداشته باشد. این عمل ناشی از تأثیر مستقیم فیزیولوژیکی یک ماده (میلین‌ها) نباشد. اجابت مزاج دردناك و وجود زخمب اشد. بروز بحران جسمي يا عاطفي در زندگي كودك، مثل تولد خواهر يا برادر وجو نداشته باشد.
عوامل تشدیدکننده بيماري:
- بروز اخير يك بيماري كه موجب زیادشدن توجه به كودك شود.
- سوء رفتار
- استرس
- به هنگام بروز بيماري در كودك، توجه خيلي بیش‌ازاندازه به وي نداشته باشيد.
- از تأكيد بیش‌ازاندازه در مورد عادت رفتن به توالت خودداري كنيد.
- به اين مسئله رويكردي تدريجي و انتظاراتي واقع‌بينانه داشته باشيد.
- در صورت وقوع تصادفي بي‌اختياري اجابت مزاج، مايه خجالت كودك خود نشويد و وي را سرزنش نكنيد.
- به موقعيت‌هايي كه براي كودك استرس‌زا هستند حساسيت نشان دهيد و با وي در مورد احساساتش صحبت كنيد.
- كودك خود را در برابر سوء رفتار جسمي و جنسي محافظت كنيد.
- به تغذيه مناسب كودك خود توجه نشان دهيد.
درمان
- به‌طور کل در درمان این اختلال، مطالعات پژوهش‌های مختلف بیانگر آن هستند که درمان‌های رفتاری وسیله مطمئنی برای درمان این اختلال به شمار می‌آیند، در کودکانی که دچار یبوست هستند باید با روش‌های مختلف سعی در از بین بردن یبوست کرد، می‌توان برای از بین بردن یبوست حبوبات، غلات و انواع سوپ و سبزیجات و میوه‌های تازه را در برنامه غذائی کودک افزایش داد تا یک اجابت مزاج خوب به وجود آید، تجارب مکرر بدون ناراحتی از دفع میتواند به کودکی که تجارب دردناکی را درگذشته تجربه کرده، کمک کند.
- حال کودکی که به علل اختلال عاطفی و بدون هیچ علت عضوی، حالت قبض مدفوع را دارد، در درمان این کودکان ابتدا می‌بایست شرح‌حال دقیقی از وضعیت آنها به دست آورده تا بتوان علت حبس مدفوع را مشخص کرد و در صورت وجود تنش‌های خانوادگی و تعامل منفی والدین و کودک و وجود استرس و ترس، آنها را از بین برد.
- پژوهش‌هایی که عمدتاً از بررسی مربوط به آموزش کنترل مدفوع تشکیل می‌شود به‌صورت قوی مبین آن است که آموزش توأم با سخت‌گیری و تنبیه منجر به ایجاد خصومت در کودکان می‌شود که در این مرحله باید علل لجاجت و خصومت کودک با والدین مشخص شود تا بتوان آنها را از بین برد.
- همچنین عده‌ای از کودکان وجود دارد که مدفوع را جزئی از وجود خود می‌دانند که در این صورت باید والدین برای کودک، بدنش را به شکل خیلی ابتدائی تشریح کنند و در مورد چگونگی به وجود آمدن و خروج مدفوع برایش توضیح دهند تا کودک بداند که مدفوع جزئی از بدن او نیست و نیاز به خروج دارد؛ و یا کودکانی هستند که از محیط توالت می‌ترسند و به‌این‌علت از رفتن به آنجا امتناع می‌ورزند که باید در این صورت ترس کودک را شناخت، با او به توالت رفت محل قرار گرفتن ادرار و مدفوع را به او نشان داد.
- یا اگر از صدای سیفون می‌ترسد باید به همراه او سیفون را کشید و برایش توضیح داد که چه عملی را انجام میدهد و بی‌خطر است، کودک را برای صحبت کردن در مورد ترس‌هایش تشویق کنید، کودک را به‌طور آزمایشی بر روی توالت بنشانید تا متوجه شود که به درون آن نمی‌افتد، یک اسباب‌بازی مخصوص که کودک دوست دارد را در توالت بگذارید که کودک تشویق شود و محیط مطبوعی برایش به وجود آید.
- یکی دیگر از عواملی که باعث می‌شود کودک از رفتن به توالت خودداری کند ممکن است به‌این‌علت باشد که برخی از والدین از مکان توالت برای تنبیه کودک استفاده می‌کنند که این کار موجب ناامن شدن محل توالت برای کودک شده و او در آنجا احساس ترس میکند، درنهایت والدین باید سعی کنند به‌دقت، کودک خود را بشناسند تا از این طریق بتوانند او را درک کنند و مسائل او را حل نمایند.
کمک درمانگر
درمانگر باید در فهم کودک نیازهای او بکوشد و با وی رابطه عاطفی برقرار کند تا بیماری به‌آسانی درمان شود. ازجمله کارهایی که او باید انجام دهد:
- از توبیخ و تنبیه کردن کودک بپرهیزیم
- کودک را برای بیان مشکلات خود و کمک به پدر و مادر برای درک مشکلاتش و اصلاح رابطه‌اش و اعضای خانواده و…تشویق کنیم.
- از بین بردن جو اضطراب، ترس و ناآرامی در محیط خانه
- کودک را در فواصل معین از شب برای ادرار کردن بیدار کنیم. دادن مایعات به مقدار کم میتواند مؤثر باشد.
- استفاده از داروهای آمفتامین برای ایجاد خواب سبک‌تر توصیه می‌شده است
- همچنین استفاده افدرین وبلادون که سبب انبساط مثانه و سبکی خواب می‌شود مؤثر است.
- استفاده از داروهای ضدافسردگی و ضد اضطراب برای تنظیم دستگاه عصبی مرکزی نتیجه‌بخش است.
- از بین بردن بیماری‌های عفونی و یبوست میتواند به کنترل ادرار کمک کند.
درمان شرطي
- شامل تعليم كودك براي بيدار شدن ازنظر دفع ادرار پس از واردکردن يك محرك است. یک زنگ برقی است كه در رختخواب کودک قرار داده كه نسبت به رطوبت حساس است. هنگامی‌که وسيله ادرار را تشخيص میدهد زنگ به صدا درآمده و به‌طور كامل كودك را بيدار میکند لذا كودك نهایتاً ياد می‌گیرد كه ادرار خود را در جاي مناسب تخليه كند. ميزان موفقيت تقریباً ۹۰-۶۰ درصد است.
- تهیه و نصب یک تابلوی کاغذی در بالای تخت کودک و یادداشت شب‌هایی که کودک خود را خیس میکند بارنگ قرمز علامت می‌زنیم و شب‌هایی که خود را خیس نکرد تشویقش می‌کنیم.
داروها و درمان
- امكان دارد نرم‌کننده‌ها و حجيم كننده‌هاي مدفوع کمک‌کننده باشند.
- در صورت گیرکردن مدفوع و ايجاد انسداد، استفاده از تنقيه يا شياف ممكن است ضروري باشد.
- از مصرف بیش‌ازاندازه شير، موز، سيب و ژلاتين بايد خودداري شود.
- ميزان فيبر غذايي بايد زياد شود.
- اگر كودكتان بي‌اختياري اجابت مزاج دارد و اين مسئله، علي‌رغم تلاش‌هاي شما، بيش از دو ماه ادامه یابد باید به پزشک مراجعه شود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره تعریف اختلال دفع و علل آن می‌توانید اینجا کلیک کنید.
